26 stycznia w całej Polsce obchodzony jest Dzień Transplantacji, którego celem jest zwiększenie świadomości społecznej w kwestii przeszczepu organów. Wybór tej daty nie jest przypadkowy – to właśnie 26 stycznia 1966 roku lekarze z I Kliniki Chirurgicznej Akademii Medycznej w Warszawie przeprowadzili pierwszy udany przeszczep nerki. Nietrudno zatem obliczyć, że w tym roku obchodzimy 50 rocznicę tego przełomowego dla polskiej medycyny wydarzenia. Skoro minęło od tego czasu tyle lat, wydawałoby się, że wszystko na temat przeszczepów zostało już powiedziane. Czy na pewno? Dlaczego w Polsce przeszczepy są wciąż dużo rzadsze niż w innych krajach? Przytoczmy najważniejsze kwestie dotyczące przeszczepiania narządów w Polsce.
Odrobina statystyki
Czy wiesz, że kiedy w Sylwestra wybuchy fajerwerków ogłaszały początek nowego, 2016 roku na przeszczep nerki czekało w Polsce niemal 1 000 osób a na nowe serce 369 chorych? Spróbuj sobie wyobrazić życie chorego i jego rodziny, którzy każdego dnia nerwowo oczekują na ten jeden najważniejszy telefon z wiadomością, że znalazł się dawca. Przeszczep jest dla tych osób jedyną szansą na normalne życie – z dala od aparatury medycznej czy ośrodka dializ. A jednak w Polsce przeszczepy nerek od zmarłych dawców są aż o 67,5% rzadsze niż w przodującej w tej dziedzinie Hiszpanii. Jeszcze większa dysproporcja występuje w przypadku transplantacji od żywych dawców.
W Polsce wskaźnik przeszczepień nerki od żywych dawców wynosi zaledwie 1,4/milion mieszkańców, podczas gdy w Belgii współczynnik ten to 31,8/milion mieszkańców. Różnica jest aż 22-krotna.
Podobna sytuacja jest w przypadku innych organów- wątroby, płuc, rogówki, jelita czy trzustki. Kiedy przeanalizuje się dane dotyczące liczby przeszczepów od zmarłych dawców we wszystkich 28 krajach Unii Europejskiej, okazuje się że Polska zajmuje 17. miejsce. Wyprzedza nas większość państw Europy Zachodniej, ale także kraje takie jak Czechy, Węgry czy Estonia. Skąd bierze się taki stan rzeczy?
Postawy Polaków w stosunku do transplantacji
Powód może się okazać całkiem prozaiczny – wynikać to może ze zwykłej niewiedzy. O tym, że wciąż istnieją poważne deficyty w zakresie wiedzy Polaków na temat transplantacji świadczyć może fakt, że zgodnie z najnowszymi badaniami TNS Polska, jedynie 17% społeczeństwa wie jakie przepisy dotyczące pobierania narządów obowiązuję w naszym kraju. To stanowczo za mało. Czy zatem Polacy nie chcą poszerzać swojej wiedzy na ten temat, ponieważ są niechętni idei transplantacji? Okazuje się, że nie – 55% Polaków deklaruje, że chciałoby po śmierci oddać swoje organy. Jednocześnie tylko co piąty ankietowany rozmawiał ze swoimi bliskimi na temat swojego zapatrywania na tę kwestię. Często zatem rodzina w obliczu niespodziewanej śmeirci najbliższego sprzeciwia się pobraniu organów do przeszczepu. A przecież dzięki ich decyzji, możnaby było uratować zdrowie i życie nawet 7 osób. Z pewnością nie jest to dla rodziny prosta decyzja, w końcu przeżywają ogromny dramat jakim jest utrata kogoś, kogo się kocha. Byłoby im znacznie prościej podjąć tę decyzję i się z nią pogodzić, jeżeli wiedzieliby, jakie zdanie na ten temat miał ich bliski zmarły.
Prawne aspekty przeszczepu organów – kiedy można pobrać organy?
Co zatem trzeba wiedzieć o polskich regulacjach dotyczących transplantacji? Z pewnością najwięcej kontrowersji budzi to, w jakich okolicznościach i od kogo można pobrać organy do przeszczepu. Członków rodziny zmarłego mogą targać wątpliwości, czy na pewno zrobiono wszystko co w ich mocy, aby uratować życie ich bliskiego. Obowiązujące obostrzenia prawne dają jednak pewność, że pobranie narządów nastąpić może jedynie w sytuacji kiedy zostały już wyczerpane wszystkie możliwości leczenia i u której komisja lekarska stwierdziła śmierć mózgową. Ponadto zabieg pobrania narządu ze zwłok musi odbywać się z pełnym poszanowaniem godności zmarłego. Nie stanowi również przeszkody w sytuacji, gdy rodzina chce pożegnać się ze zmarłym np. przy otwartej trumnie.
Każdorazowo przed pobraniem narządów od osoby, u której stwierdzona została komisyjnie śmierć mózgowa, lekarz ma obowiązek sprawdzenia czy dawca nie figuruje w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów. Zgodnie z polskim prawem nie można pobrać przeszczepu od osoby, która za życia czynnie sprzeciwiła sie temu zabiegowi. Decyzja taka może być wyrażona w formie:
- wpisu w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów na pobranie komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich
- oświadczenia pisemnego zaopatrzonego we własnoręczny podpis;
- oświadczenia ustnego złożonego w obecności co najmniej dwóch świadków, pisemnie przez nich potwierdzonego.
Często lekarze opiekujący się chorym, po jego śmierci pytają rodzinę, czy ich bliski za życia nie wyraził sprzeciwu ustnie w obecności świadków. Trzeba jednak wiedzieć, że lekarze nie mają jednak obowiązku prosić rodziny o wyrażenie zgody na pobranie narządów.
Każda osoba, która za życia nie sprzeciwiła się pobraniu od niej tkanek i narządów zgodnie z polskim prawem traktowana jest jako potencjalny dawca, jednak jeżeli zadecydowałeś, że chcesz po śmierci zostać dawcą, warto nosić przy sobie podpisane własnoręcznie oświadczenie woli, które można pobrać na stronach internetowych Poltransplantu lub kampanii Dawca.pl bądź świadomym dawcą narządów.
Kiedy możliwy jest przeszczep od żywego dawcy?
W medycynie istnieje też możliwość przeszczepiania niektórych komórek, tkanek i narządów od żywych dawców pod warunkiem, że nie będzie to zagrażać zdrowiu i życiu dawcy. Pobrane w taki sposób mogą być na przykład: nerka, segment wątroby czy szpik kostny. Zgodnie z polskim prawem dawcą można być dla najbliższych krewnych w linii prostej, rodzeństwa, osoby przysposobionej lub małżonka, a także innej osoby, jeśli uzasadniają to szczególne względy osobiste (wówczas wymagana jest zgoda sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu dawcy). Potencjalny dawca musi być poinformowany o ewentualnym ryzyku zabiegu i poddany szczegółowym badaniom.
Decyzja zależy od Ciebie!
To czy chcemy zostać w przyszłości dawcą narządów jest indywidualną decyzją każdego z nas. Jak każda inna budząca wiele emocji kwestia, powinna ona zostać dobrze przemyślana i przedyskutowana z bliskimi. Warto jednak zadać sobie jedno, przemawiające do wyobraźni pytanie – „Po co mają gnić w trumnie, skoro mogą żyć powtórnie?”.
Decyzja o oddaniu po śmierci narządów w celu ratowania z reguły zupełnie obcych osób jest wyrazem ogromnego bohaterstwa. Tyczy się to zarówno dawcy, który za życia zadecydował, że chce po swojej śmierci oddać swoje narządy potrzebującym, jak i jego najbliższych, którzy postanowili uszanować tę wolę zmarłego. Gorąco zachęcamy do obejrzenia spotów zrealizowanych w ramach kampanii Ministerstwa Zdrowia Zgoda na życie. Może ten krótki, kilkudziesięciosekundowy filmik stanie się pretekstem do poruszenia tego, niełatwego tematu w gronie najbliższych. “Nie ma na to lepszego miejsca niż tu i teraz.”
Bibliografia:
Dawca.pl Bądź świadomym dawcą narządów, https://www.dawca.pl/
EDQM, Newsletter Transplant, International figures on donation and transplantation – 2015, https://www.edqm.eu/sites/default/files/newsletter_transplant_2015.pdf
Ministerstwo Zdrowia, Transplantacja narządów, aspekty medyczne, prawne i organizacyjne, http://transplantacja.fundacjasccs.pl/wp-content/uploads/2014/01/transplantacja-narz%C4%85d%C3%B3w-publikacja.pdf
Poltransplant, Centralny Rejestr Sprzeciwów, http://www.poltransplant.org.pl/crs1.html
Poltransplant, Pytania i odpowiedzi, http://www.poltransplant.org.pl/QA.html
Poltransplant, Statystyka 2015, http://www.poltransplant.org.pl/statystyka_2015.html
Zgoda na życie, http://www.zgodanazycie.pl/
Źródła ilustracji: http://pl.123rf.com/
