Borelioza – mały kleszcz, duży problem

Wiosna to czas, który sprzyja spacerom, grzybobraniu i innym aktywnościom na świeżym powietrzu. To również jeden z okresów zwiększonej aktywności kleszczy. Te niepozornie wyglądające pajęczaki mogą przenosić wiele chorób, które stanowią zagrożenia dla naszego zdrowia. Jedną z takich chorób jest borelioza z Lyme. Szacuje się, że każdego roku borelioza rozwija się u ok. 300 000 Amerykanów i 85 000 Europejczyków. Różnorodność jej objawów klinicznych często utrudnia postawienie diagnozy dlatego dostępne dane epidemiologiczne nie odzwierciedlają realnej skali problemu. Jak objawia się borelioza? Jak chronić się przed zakażeniem?

Borelioza jest stosunkowo młodą chorobą. Pierwsze wzmianki na jej temat pochodzą z XIX w. Badania nad chorobą rozpoczęto na skutek licznych zachorowań o tożsamych objawach wśród osób zamieszkujących przedmieścia Lyme – zalesionego miasteczka w Stanach Zjednoczonych. Kilka lat badań pozwoliło na ustalenie, że to właśnie bakteria Borrelia burgdorferi przenoszona przez kleszcze z rodziny Ixodes dammini była sprawcą licznych zachorowań w tamtym czasie. Chorobie wywoływanej przez ww. bakterię nadano nazwę borelioza z Lyme.

Epidemiologia

Borelioza jest chorobą, której przypadki odnotowuje się w wielu częściach świata – zarówno w Ameryce, Australii, Azji jak i wielu krajach europejskich, również w Polsce. W 2020 r. odnotowano 12 524 przypadki zachorowań na boreliozę, w Małopolsce – 2639. Mimo niewielkich liczb ujawnionych w  statystykach, szacuje się, że na boreliozę w naszym kraju zapada rocznie ok. 40 tysięcy Polaków i Polek.

Jak dochodzi do zakażenia?

Do zakażenia człowieka krętkami Borellia burgdorferi dochodzi wyłącznie za pośrednictwem zakażonych kleszczy (najczęściej zakażenie stwierdza się wśród dorosłych kleszczy aniżeli ich form przejściowych). Jednak nie każde ukłucie przez zakażonego kleszcza kończy się zakażeniem. Ważny jest czas w jakim kleszcz żeruje na swojej ofierze. Im jest on dłuższy tym większe jest ryzyko zakażenia. Wskazuje się, że aby doszło do zakażenia kleszcz musi żerować na ofierze przynajmniej przez 36-48h. Dlaczego? Bakterie Borellia burgdorferi bytują w jelitach kleszcza. Krew, którą zasysa kleszcz od swojego żywiciela po pewnym czasie miesza się z jego treścią jelitową. Treść ta jest zwracana wraz ze śliną w okolice wkłucia kleszcza. Wówczas dochodzi do przeniesienia zakażenia na żywiciela.  Szacuje się, że ryzyko zachorowania na boreliozę po jednorazowym wkłuciu kleszcza wynosi mniej niż 1%. Nie zwalnia nas to jednak z podejmowania działań profilaktycznych – łagodne zimy sprzyjają większej aktywności kleszczy, a większe narażenie to również niestety większe ryzyko zakażenia.

Objawy boreliozy

Borelioza jest chorobą wielonarządową. Jej objawy mogą być niecharakterystyczne i ujawniać się po latach od zakażenia. To jakie objawy kliniczne wystąpią zależy od tego w jaki sposób rozprzestrzenia się zakażenie. Zakażenie boreliozą manifestuje się w postaci objawów, które dotyczą przede wszystkim układu nerwowego, mięśniowo-szkieletowego, skóry czy mięśnia sercowego. Obraz kliniczny boreliozy może manifestować się w postaci pojedynczych objawów ograniczonych do określonego narządu czy układu lub kilku z nich.

Rumień wędrującypojawia się w ciągu miesiąca (w ciągu 3 do 30 dni) od ukłucia przez kleszcza. Jest to charakterystyczna zmiana będąca klinicznym objawem boreliozy, początkowo przyjmująca formę plamki lub grudki na skórze. Zmiana z dnia na dzień ulega powiększeniu i przybiera kształt obręczy z przejaśnieniem w środku (przypomina tarczę strzelniczą). Rumień ma jednolity, czerwony kolor, stopniowo przyjmuje sinawy odcień. Może przyjmować nieregularne kształty. Diagnostyczne znaczenie ma rumień o średnicy większej niż 5cm. Rzadko zdarzają się rumienie mnogie. Wystąpieniu rumienia rzadko towarzyszą jakiekolwiek inne dolegliwości miejscowe tj. świąd, ból czy uczucie pieczenia. Mogą pojawić się objawy grypopodobne: osłabienie, zmęczenie, bóle głowy, mięśni i stawów, powiększenie węzłów chłonnych (reakcja wskazująca na rozsiew krętków w organizmie).
U osób, u których nie podjęto leczenia antybiotykami, rumień cofa się średnio w ciągu 4 tygodni. Rumień wędrujący występuje u ok. 40-60% zakażonych.

Chłoniak limfocytowy skóry – to skórna postać boreliozy objawiająca się w postaci małego guzka o sinoczerwonej barwie umiejscowionego na płatku uchu, małżowinie usznej, brodawce sutkowej czy mosznie. Występuje głównie w Europie, częściej u dzieci niż u dorosłych. Chłoniak limfocytowy skóry występuje stosunkowo rzadko, u ok. 2 % chorych. Pojawia się średnio w ciągu 2 miesięcy od zakażenia. Zmiana może samoistnie ustąpić, jednak ma tendencje do nawracania jeśli nie zostanie wdrożona antybiotykoterapia.

Zapalenie mięśnia sercowego w przebiegu boreliozy charakteryzuje się ostrym początkiem i zaburzeniami przewodnictwa przedsionkowo-komorowego (m.in. nagły blok przedsionkowo-komorowy) i innymi zaburzeniami rytmu serca. Rozpoznaje się go u ok. 0,5-4% Europejczyków. Może pojawić się od tygodnia do 7 miesięcy od zakażenia (średnio 21 dni od zakażenia). Zwykle współwystępuje z innymi objawami stawowymi i neurologicznymi.

Zapalenie stawów – może być jedynym objawem chorobowym wskazującym na zakażenie Borellia burgdorferi. W Europie zapalenie stawów w przebiegu boreliozy dotyczy ok. 3-25% chorych. Najczęściej zajęty jest jeden staw, czasem kilka dużych stawów. Najczęściej obejmuje staw kolanowy, rzadziej: łokciowy, ramienno-barkowy, nadgarstkowy, skokowy i biodrowy, a najrzadziej staw skroniowo-żuchwowy, rąk i stóp. Manifestuje się w postaci obrzęku stawowego i uczucia „ciepła” w stawie. Ma charakter nawrotowy, trwa kilka do kilkunastu dni. Z czasem nawroty są coraz łagodniejsze i krótsze, przechodząc w stadium przewlekłe. Rzadko prowadzi do trwałego uszkodzenia stawów.  Leczenie opiera się na doustnej antybiotykoterapii. Brak efektów leczenia może sugerować antybiotykooporne zapalenie stawów (10% chorych).

Neuroboreliozanajczęstsza postać boreliozy odnotowywana wśród Europejczyków. Zmiany dotyczą ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, które mogą występować równocześnie lub stopniowo. We wczesnym stadium choroby neuroborelioza może manifestować się w postaci: porażenia nerwów czaszkowych (najczęściej dot. nerwu twarzowego), korzeni nerwowych lub pojedynczych nerwów obwodowych, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu, zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego. W późnym stadium najczęściej przebiega jako: postępujące zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego (5% chorych) i przypominające przebiegiem stwardnienie rozsiane, neuropatia obwodowa (drętwienie, mrowienie, zaburzenia czucia, niedowłady). Diagnostyka neuroboreliozy opiera się przede wszystkim na podstawie badania cytologicznego płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR). Rozpoznanie boreliozy jest stawiane gdy spełnione są trzy kryteria: objawy neurologiczne sugerujące chorobę, pleocytoza (stan, w którym w płynie mózgowo-rdzeniowym pojawia się zwiększona liczba danych komórek znajdujących się normalnie w krwi obwodowej) stwierdzona w PMR i wewnątrzoponowa synteza specyficznych przeciwciał anty-Borrelia.

Przewlekłe zanikowe zapalenie skóry (ACA) – stosunkowo częsty objaw skórny, który przybiera formę czerwonych, czerwonosinawych, niebieskoczerwonawych nieregularnych zmian umiejscowionych na grzbietowej części dłoni i stóp, rzadziej kolan. Zmiany mogą wystąpić również na twarzy lub tułowiu. Na początku zmiany skórne mają charakter obrzękowych, jednak z czasem skóra staje się cienka, pomarszczona (wygląd „bibuły papierosowej”), jest pozbawiona owłosienia, ma fioletowy odcień, żyły stają się bardziej widoczne. Zmianom tym często towarzyszy ból i parestezje (pieczenie, kłucie, mrowienie i palenie w miejscu zmiany). ACA pojawia się częściej u kobiet niż u mężczyzn, najczęściej po 40 r.ż. i jest charakterystyczne dla późnego okresu boreliozy. Pojawia się po kilku lub kilkunastu latach od zakażenia (średnio po 10 latach).

Rozpoznanie boreliozy

Podstawową metodą diagnostyczną boreliozy (z wyjątkiem rumienia wędrującego) wykonywaną w dwóch etapach są badania serologiczne:

  • Test immunoenzymatyczny (ELISA) – oznaczenie specyficznych przeciwciał klasy IgM (zakażenie bieżące) i IgG (zakażenie przebyte).
  • Test Western blot – chorzy z dodatnimi lub wątpliwymi wynikami uzyskanymi za pomocą testu ELISA

Przeciwciała klasy IgM mogą być wykrywane już w 2 tygodniu choroby, jednak u większości chorych ich obecność ujawnia się kilka tygodni później. W przypadku uzyskania dodatniego testu immunoenzymatycznego i ujemnego Western-blot po upływie 2-4 tygodni, powtarza się wykonanie testu typu Western-blot. U chorych z rumieniem wędrującym rozpoznanie opiera się na obrazie klinicznym bez potwierdzania badaniami serologicznymi. Warto wiedzieć, że dodatni wynik badania serologicznego bez klinicznych objawów typowych dla boreliozy z Lyme nie upoważnia do rozpoznania choroby i jej leczenia.

Leczenie boreliozy

Leczenie boreliozy opiera się na minimum 21-dniowej antybiotykoterapii. W leczeniu boreliozy wykorzystuje się takie antybiotyki jak: doksycyklina, amoksycylina, cefuroksym, ceftriakson lub cefotaksym. Wybór antybiotyku zależny jest od postaci klinicznej choroby i indywidualnej tolerancji danego antybiotyku przez pacjenta. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, odradza się stosowanie wielomiesięcznej terapii lub jej powtarzania oraz wykonywania badań serologicznych do oceny skuteczności podjętego leczenia.

Profilaktyka boreliozy – jak się chronić?

Ryzyko zakażenia Borellia burgdorferi można ograniczyć stosując się do kilku zasad:

  • Przed wyjściem na tereny zielone ubierz się tak aby zakryć całe ciało
  • Wybieraj jasne kolory ubrań, na których łatwo dostrzec kleszcza
  • Stosuj repelenty i inne środki pomagające odstraszać kleszcze
  • Po powrocie z terenów zielonych dokładnie obejrzyj swoje ciało (chodzącego po ciele kleszcza można najbezpieczniej usunąć przy użyciu plastra lub taśmy klejącej)
  • Wytrzep ubranie, wypierz je (nie trzymaj z innymi rzeczami!), weź prysznic.

Jak bezpiecznie usunąć kleszcza?

  • Jeśli zauważysz wczepionego w skórę kleszcza – nie panikuj. Pamiętaj, że najważniejsze jest to, aby jak najszybciej go usunąć za pomocą pęsety lub innych przyrządów lub zestawów dostępnych w aptece.
  • Nie smaruj kleszcza masłem, innymi tłuszczami, alkoholem bądź innymi substancjami! Nie przypalaj. Nie zgniataj.
  • Takie postępowanie jedynie zwiększa ryzyko infekcji! Jeśli kleszcz jest wczepiony w miejscu, którego nie możesz dosięgnąć, poproś o pomoc.
  • Jeśli usuwasz kleszcza pęsetą – chwyć go jak najbliżej skóry. Nie zgniataj, nie przekręcaj – usuń kleszcza jednostajnym ruchem, poprzez pociągnięcie go pionowo do góry. Jeśli korzystasz z dostępnych w aptece przyrządów/zestawów – zawsze postępuj zgodnie z treścią ulotki/instrukcją.
  • Zdezynfekuj miejsce wkłucia kleszcza i narzędzie (pęseta). Dokładnie umyj ręce. Obserwuj miejsce wkłucia przez kolejny miesiąc. Jeśli pojawi się tzw. rumień wędrujący, gorączka lub inne niepokojące objawy niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem.

Dbajcie o siebie! 😊

Zdjęcie: http://www.pixabay.com

Bibliografia:

  1. Dzięrzecka M., Barszcz K. (2010). Borelioza z Lyme u ludzi oraz zwierząt domowych i dziko żyjących. KOSMOS. Problemy nauk biologicznych, 59(1-2), s. 91-98.
  2. Flisiak R., Pancewicz S. Diagnostyka i leczenie Boreliozy z Lyme. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych.
  3. Pancewicz S. (2014). Borelioza z Lyme – zasady rozpoznawania i leczenia. Pediatria i Medycyna Rodzinna, 10(2), s. 163-173
  4. Schotthoefer A. M., Frost H. M. (2015). Ecology and Epidemiology of Lyme Borreliosis. Clinics in Laboratory Medicine.
  5. Gajewski P. red. (2013). Interna Szczeklika. Podręcznik Chorób Wewnętrznych. Medycyna Praktyczna.

Komentowanie jest wyłączone