Gruczoł krokowy (stercz, prostata) to narząd podobny wielkością do kasztana, umiejscowiony w miednicy, poniżej pęcherza moczowego. Część sterczowa cewki moczowej przebiega przez jego miąższ, natomiast tylna część stercza przylega bezpośrednio do odbytnicy. Nowotwory złośliwe (rak) rozwijają się przede wszystkim w części obwodowej gruczołu. Rak gruczołu krokowego zalicza się do grupy nowotworów złośliwych charakterystycznych dla krajów rozwiniętych.
Najczęściej rejestrowanymi nowotworami złośliwymi mężczyzn w 2018 roku były nowotwory złośliwe gruczołu krokowego 19,6 %. Nowotwór złośliwy prostaty u mężczyzn był przyczyną 10,1% zgonów, wśród nowotworów złośliwych.
Czynniki ryzyka
Ryzyko wystąpienia nowotworu wzrasta z wiekiem. Bardzo rzadko nowotwór ten ujawnia się przed 50 r. ż. Najwięcej zgonów oraz zachorowań na nowotwory złośliwe prostaty występuje w grupie mężczyzn powyżej 65 r.ż.
W większości przypadków nowotwór ten nie daje objawów, w wielu przypadkach zostaje wykryty poprzez oznaczanie stężenia swoistego antygenu sterczowego (PSA) i biopsję gruczołu (pobranie igłą wycinka).
Czynniki związane z podwyższonym ryzykiem rozwoju nowotworu gruczołu krokowego to:
– obciążenie rodzinne,
– otyłość oraz dieta wysokotłuszczowa,
– podwyższony poziom androgenów,
– siedzący tryb życia,
– rasa czarna.
Jakie objawy mogą zaniepokoić?
- wystąpienie dolegliwości związanych z oddawaniem moczu, takie jak trudności w opróżnieniu pęcherza czy częstomocz,
- bóle podbrzusza,
- wstawanie w nocy więcej niż raz by oddać mocz – najlepiej skonsultować z lekarzem,
- zaburzenia erekcji, których nie można lekceważyć – jeśli nie mają podłoża emocjonalnego warto skonsultować się z urologiem,
- obrzęku kończyny dolnej i/lub genitaliów (zajęcie węzłów chłonnych może prowadzić do obrzęku),
- dolegliwości ze strony układu kostnego: ból, ucisk innych wrażliwych struktur, rzadziej złamania wywołane przez przerzuty ( zwykle stadium zaawansowane)
Znaczna część nowotworów stercza wykrywana jest w stadium bezobjawowym – chorzy trafiają do urologa z powodu objawów łagodnego przerostu gruczołu krokowego bądź są diagnozowani w związku ze stwierdzeniem podwyższenia stężenia PSA.
Jakie wykonać badania?
- Pierwszym podstawowym badaniem zwykle wykonywanym u mężczyzn z podejrzeniem raka stercza jest badanie palcem przez odbytnicę (łacińskie per rectum). Badanie pozwala na sprawdzenie powierzchni, wielkości, a także konsystencji gruczołu krokowego
Oznaczenie poziomu markera specyficznego dla prostaty (PSA), czyli białka w surowicy krwi.
USG przyodbytnicze sterczy w celu oceny objętości oraz budowy i rozpoznaniu ewentualnych zmian narządu. Jest to metoda stosunkowo nieinwazyjna, tania i łatwo dostępna, ale jej wartość w wykrywaniu raka i określeniu stopnia zaawansowania jest ograniczona. – podobnie jak inne badania ultrasonograficzne – jest subiektywna i zależna od doświadczenia badającego.
- Najbardziej czułym badaniem obrazowym gruczołu krokowego jest rezonans magnetyczny. Optymalne obrazowanie stercza jest możliwe przy zastosowaniu cewki doodbytniczej aparatu o indukcji pola magnetycznego 1,5 tesli (T) lub przy użyciu cewek zewnętrznych aparatu 3T.
- Tomografia komputerowa ma bardzo niewielkie znaczenie w ocenie miejscowego zaawansowania raka gruczołu krokowego. Może ona być pomocna w wykrywaniu przerzutów do węzłów chłonnych i przerzutów odległych.
Znacznikiem o wyższej czułości i swoistości dla raka gruczołu krokowego jest cholina (znakowana węglem-11 lub fluorem-18).
- Podstawą rozpoznania raka gruczołu krokowego jest badanie histopatologiczne (mikroskopowe) materiału uzyskanego poprzez biopsję (nakłucie igłą chorej tkanki). W przeważającej większości przypadków jest to wielomiejscowa biopsja rdzeniowa (grubo igłowa) pod kontrolą TRUS.
Kiedy zgłosić się na badanie:
– po ukończeniu 45 roku życia jeżeli w rodzinie obserwowano już raka prostaty w innych przypadkach po ukończeniu 50 r. ż
Co może mieć wpływ na zmniejszenie ryzyka powstawania nowotworu prostaty:
- Dieta bogata w wielonienasycone kwasy tłuszczowe ( głównie zawarte w rybach oraz oleju lnianym, także jednonienasycone kwasy tłuszczowe zawarte w oliwie z oliwek),
- Dieta obfita w warzywa i owoce zawierające selen, witaminy D i E i betakaroten (zwłaszcza pomidory, dynie i słonecznik),
- Regularna aktywność fizyczna,
- unikanie siedzącego trybu życia,
- Wykluczenie bądź ograniczenie palenia tytoniu oraz spożywania alkoholu.
Źródło:
1. Bębenek, J. Błaszczyk: Czy polskim mężczyznom grozi epidemia raka gruczołu krokowego? „Nowotwory Journal of Oncology”. 2013, nr. 2, s. 172
2. http://onkologia.org.pl/rak-gruczolu-krokowego/ [dostęp: 27.08.21]
3. Wojciechowska i współ.: Nowotwory złośliwe w Polsce w 2018 roku. Krajowy Rejestr Nowotworów, Warszawa 2020, s. 11-12.
4. Strona internetowa: https://www.nfz-lodz.pl/dlapacjentow/nfz-blizej-pacjenta/8887-sroda-z-profilaktyka-profilaktyka-raka-prostaty [Dost. 2.09.21].
5. Strona internetowa: https://www.nfz-krakow.pl/dla-pacjenta/aktualnosci/sroda-z-profilaktyka-rak-prostaty,393.html [Dost. 25.08.21].