Streptococcus pneumoniae, dwoinka zapalenia płuc czyli PNEUMOKOKI. Dla wielu to obco brzmiąca nazwa, która nie kojarzy się ze zdrowiem. Są to jednak patogeny, szczególnie groźne dla małych dzieci, poniżej 2 roku życia, a także dla osób starszych. Pneumokoki sieja postrach szczególnie wśród rodziców małych dzieci. Czy słusznie? Czy są odpowiedzialne za występowanie groźnych schorzeń? Przekonajmy się o tym.
Pneumokoki (Streptococcus pneumoniae, dwoinka zapalenia płuc), to bakterie które są bardzo rozpowszechnione wśród małych dzieci i osób starszych. Stanowią jeden z groźniejszych patogenów odpowiadających za szereg pozaszpitalnych, bakteryjnych zakażeń układu oddechowego, takich jak: zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok przynosowych, zaostrzenie przewlekłego zapalenia oskrzeli, zapalenie spojówek. Schorzenia te są zaliczane do zakażeń nieinwazyjnych, o zwykle łagodnym przebiegu i dobrym rokowaniu. Jednak najczęstszą postacią zakażenia pneumokokowego jest tzw. inwazyjna choroba pneumokokowa (IChP). Obejmuje ona zapalenie płuc z bakteriemią (zakażeniem krwi), sepsę (posocznicę), zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR). Najwięcej inwazyjnych zachorowań występuje w skrajnych grupach wiekowych, tj. u dzieci poniżej 2 roku życia oraz u osób powyżej 65 roku życia. Choroba inwazyjna jest zdecydowanie cięższym przypadkiem, może mieć poważne konsekwencje, nawet zagrażające życiu. Dotąd rozpoznano ok. 90 szczepów pneumokoków, jednak nie wszystkie, na całe szczęście, wywołują chorobę pneumokokową.
U człowieka najczęstszym miejscem bytowania pneumokoków jest jama nosowo-gardłowa. Większość osób zakażonych jest bezobjawowymi nosicielami. Nosicielstwo tej bakterii stwierdza się u 20 – 60 % dzieci, głownie uczęszczających do żłobków, przedszkoli czy innych form opieki zorganizowanej. Nosiciele mogą stanowić źródło zakażenia dla innych osób szczególnie wrażliwych na zachorowanie, sami również mogą zachorować, ale nie jest to regułą. Główna przyczyna przejścia ze „stanu nosicielstwa” w stan choroby wynika z braku odporności. Bakterie najczęściej przenoszone są drogą kropelkową (kontakt z wydzieliną chorego podczas kaszlu lub kichania), a także poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą bądź nosicielem (np. podczas pocałunku).
Pneumokoki nie bez powodu budzą wśród rodziców strach, bowiem wykazują dużą zdolność do przełamywania naturalnych barier odpornościowych, szczególnie u małych dzieci, których układ odpornościowy nie jest jeszcze w pełni wykształcony. Poważne choroby wywołane przez pneumokoki występują najczęściej u dzieci do 5 roku życia, ale najwięcej powikłań i ciężkich zakażeń inwazyjnych występuje w pierwszych dwóch latach życia. Także u osób powyżej 65 roku życia zakażenie pneumokokowe jest szczególnie niebezpieczne. Wynika to między innymi z tego, iż osobom w podeszłym wieku najczęściej towarzyszą inne choroby, np. przewlekłe choroby oskrzelowo-płucne, niewydolność serca, upośledzenie odporności. Osoby starsze częściej niż osoby młode są narażone na długotrwałą hospitalizację, zabiegi operacyjne oraz pobyty w ośrodkach opiekuńczych i opiekuńczo-leczniczych, co dodatkowo zwiększa ryzyko wystąpienia zakażenia pneumokokowego. U osób w podeszłym wieku pneumokokowe zapalenie płuc jest najczęstszą przyczyną zgonów. Ryzyko wystąpienia choroby pneumokokowej znacznie wzrasta u:
- dzieci urodzonych przedwcześnie (wcześniaków);
- dzieci i dorosłych z grup ryzyka, u których występują niedobory odporności, choroby układu krwionośnego, serca, płuc, nerek, cukrzyca, wady lub urazy czaski, mózgu, przewlekłe choroby ucha środkowego, głuchota, zaburzenia funkcjonowania śledziony lub jej brak.
Według danych Państwowego Zakładu Higieny w roku 2014 odnotowano ogółem 700 zachorowań na inwazyjną chorobę pneumokokową. Dla porównania w roku 2013 wystąpiło 540 zachorowań. Należy zaznaczyć, że w rzeczywistości zachorowań może być znacznie więcej. Dane epidemiologiczne dotyczące zakażeń pneumokokami w Polsce są mocno niedoszacowane, co wynika z faktu, iż rzadko wykonuje się posiewy krwi mające na celu potwierdzenie wystąpienia choroby pneumokokowej.
Zapewne nasuwa się pytanie, jak walczyć z pneumokokami? Jak się przed nimi chronić? Niestety możliwości terapeutyczne są dość ograniczone, ponieważ pneumokoki wykazują dużą odporność na leki przeciwbakteryjne. Dlatego tak ważna jest profilaktyka! Skuteczną metodą zapobiegania wystąpienia zakażenia pneumokokowego jest wykonanie szczepienia ochronnego. Biorąc pod uwagę, że bakterie te są powszechne i ryzyko zakażenia jest bardzo wysokie, warto wykonać szczepienie. Szczególnie jest ono zalecane u dzieci, które uczęszczają, bądź będą uczęszczały w przyszłości, do żłobka lub przedszkola. Szczepienie powinno zostać wykonane jak najszybciej, w pierwszym kwartale życia po konsultacji z lekarzem. Szczepienie jest zalecane także osobom dorosłym, zwłaszcza po 65 roku życia, u których ryzyko wystąpienia choroby wywołanej przez te patogeny jest również bardzo wysokie. W Polsce szczepienia przeciwko pneumokokom są szczepieniami zalecanym, wiec nie są finansowane ze środków znajdujących się w budżecie Ministra Zdrowia . Koszt szczepienia musi zatem ponieść rodzic. Warto jednak rozważyć podjęcie takiej decyzji. W pewnych grupach osób, które są szczególnie narażone na zakażenie, szczepienie przeciwko pneumokokom jest szczepieniem obowiązkowym. Grupy te zostały określone w Komunikacie Głównego Inspektora Sanitarnego, w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2016. Ponadto niektóre samorządy decydują się na finansowanie szczepień przeciwko tym patogenom, w określonych grupach wiekowych, w ramach programu zdrowotnego.
Źródło:
- Bednarek A., Profilaktyka zakażeń pneumokokowych u dzieci – znaczenie pielęgniarskiej edukacji wakcynologicznej., w: Pielęgniarstwo XXI wieku, Nr 3 (48)/2014
- Ciebiada M., Górska-Ciebiada M., Kmiecik T., Otocka-Kmiecik A., Profilaktyka zakażeń pneumokokowych u ludzi w wieku podeszłym., w: G E R I A T R I A 2010; Nr 4: 252-258 [www.akademiamedycyny.pl/geriatria/archiwum/201004_geriatria_Profilaktyka%20zakazen%20pneumokokowych%20Kmiecik.pdf]
- Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia. KOMUNIKAT GŁÓWNEGO INSPEKTORA SANITARNEGO z dnia 16 października 2015 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2016;[www.dziennikmz.mz.gov.pl/DUM_MZ/2015/63/akt.pdf]
- www.old.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2014/Ch_2014.pdf
- www.pediatria.mp.pl/szczepieniaochronne/show.html?id=64435
- www.mp.pl/szczepienia/artykuly/wytyczne/show.html?id=70663
- www.cdc.gov
- www.szczepienia.pzh.gov.pl
Źródło ilustracji:
pl.123rf.com
