26 stycznia w Polsce obchodzony jest jako Ogólnopolski Dzień Transplantacji. To dzień w którym organizowane są różnego rodzaju akcje i inicjatywy mające na celu promowanie idei transplantacji oraz zwiększenie świadomości społecznej na jej temat. Dlaczego akurat tego dnia obchodzimy ten dzień w naszym kraju? Jakie są rodzaje transplantacji? Jaka jest historia i przyszłość tej metody leczenia? O tym poniżej.
Termin transplantacja pochodzi z łaciny (transplantare – szczepić, trans – poza, dalej oraz plantō – sadzić) możemy również stosować określenie przeszczep lub donacja. Przeszczepianiem zajmuje się dziedzina medycyny zwana transplantologią.
Transplantacja (lub przeszczepienie) to proces medyczny mający na celu przywrócenie funkcji ciała ludzkiego, ratowanie życia poprzez pobranie od dawcy narządów (lub ich części), tkanek czy komórek i przeniesienie, wszczepienie ich do organizmu biorcy. Z kolei przeszczep (lub transplant) to komórki, tkanki np. skóra, rogówka lub narządy np. nerki, serce pobrane od dawcy i przeniesione chirurgicznie do organizmu biorcy. Niektóre transplanty mogą być konserwowane i przechowywane w specjalnych bankach organów.
Transplantacje możemy podzielić ze względu na pochodzenie przeszczepu. Jeśli dawca jest jednocześnie biorcą przeszczepu mamy do czynienia z autotransplantacją (inaczej transplantacja autogeniczna, autogenna, autologiczna, własnopochodna). Jeśli dawca i biorca jest identyczny genetycznie na przykład bliźnięta jednojajowe mówimy o przeszczepieniu izogenicznym (inaczej izotransplantacja, przeszczepienie syngeniczne, izogenne). Jeśli dawca i biorca są różnymi osobami należącymi do tego samego gatunku, przeszczep nazywa się allogenicznym (homogeniczny, homogenny, homologiczny, lub allotransplantacja). Ostatni rodzaj to ksenotransplantacja (inaczej transplantacja heterogeniczna, heterologiczna, ksenogenna, heterogenna) w tym przypadku przeniesienie występuje pomiędzy różnymi gatunkami np. od zwierzęcia do człowieka.
Do najczęściej przeszczepianych narządów i tkanek należą: skóra, serce, nerka, płuco, wątroba, trzustka, jelito, szpik kostny, tętnica, rogówka. Udaje się również przeszczepiać: grasice, macice, kości, naczynia krwionośne, mięśnie szkieletowe, kończyny, palce.
Jedne z pierwszych znanych dokumentów opisujących przeszczepienie dotyczą hinduskiego chirurga Sushruta, który miał użyć przeszczepu skórnego w rekonstrukcji nosa (autotransplantacja) już w II wieku przed naszą erą. Setki lat później włoski chirurg Gasparo Taglizacozzi przeprowadził kilka autogenicznych przeszczepów skóry. Jednak dopiero przełom XIX i XX wieku to dobrze udokumentowane przełomy w tej dziedzinie. 1905 r. pierwszy udany przeszczep rogówki przez Eduarda Zirma. Rok 1954 pierwszy udany przeszczep narządu – nerki przez Josepha Murraya. Lata 50 XIX wieku przyniosły wynalezienie pierwszych leków immunosupresyjnych oraz zasugerowanie ich potencjału w hamowaniu odpowiedzi immunologicznej biorcy wobec przeszczepionego narządu co zmniejsza ryzyko odrzeczenia przeszczepu. Ponad dwadzieścia lat później w 1970 wynalezienie cyklosporyny umożliwiło stosowanie skutecznej immunosupresji. 2022 rok to pierwsza udana transplantacja serca genetycznie zmodyfikowanej świni, biorca 57 letni Amerykanin przeżył dwa miesiące.
Pierwsza udana transplantacja w Polsce nastąpiła 26 stycznia 1966. Przeszczepiono nerkę. Aby upamiętnić tę datę, to właśnie 26 stycznia w Polsce jest obchodzony jako Ogólnopolski Dzień Transplantacji.
Warunkami udanej transplantacji jest: zgodność tkankowa; właściwy dobór dawcy i biorcy; zastosowanie dobrego płynu prezerwacyjnego i metod prezerwacji dla transplantu; odpowiednie leczenie immunosupresyjne; umiejętność rozpoznania i leczenia procesu odrzucania narządu przez organizm biorcy; zapobieganie powikłaniom i ich leczenie.
Zmiany w życiu codziennym po przeszczepie różnią się zależnie od choroby, która spowodowała konieczność takiego leczenia. Transplantacja umożliwia najczęściej pacjentowi powrót do normalnego życia. Wszyscy pacjenci po przeszczepach muszą stosować leczenie immunosupresyjne, które zapobiega odrzucaniu narządu. Intensywność terapii immunosupresyjnej różni się w zależnie od przeszczepionego organu. Leki przyjmuje się najczęściej do końca życia.
Obecnie w świetle krajowych przepisów prawa nie trzeba zgłaszać swojej woli żeby po śmierci przekazać swoje narządy oczekującym na przeszczep. Natomiast w przypadku osoby małoletniej zgodę na to muszą wyrazić rodzice lub opiekunowie prawni. Mimo że nie trzeba deklarować zgody na transplantację po śmierci, wiele osób dodatkowo: rejestruje się w bazach dawców różnych organizacji pozarządowych, nosi bransoletki bądź karty dawcy potwierdzające ich zgodę. W związku z tym nie musimy dodatkowo deklarować chęci oddania organów, jednak w przypadku braku zgody na wykorzystanie naszych organów bądź organów pozostających pod naszą opieką dzieci musimy zgłosić naszą wole w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów.
Więcej szczegółów pod https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/jak-zostac-dawca-narzadow
Źródła:
USTAWA z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów
https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/jak-zostac-dawca-narzadow
https://www.gov.pl/web/zdrowie/narodowy-program-medycyny-transplantacyjnej
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/transplantologia;3988776.html
https://gemini.pl/poradnik/zdrowie/transplantologia/
https://www.medonet.pl/zdrowie/wiadomosci,pierwszy-czlowiek-z-sercem-swini-nie-zyje–zmarl-po-dwoch-miesiacach-od-przeszczepu,artykul,03880391.html
https://www.freepik.com/
