Problem próchnicy u dzieci do lat 3 w Polsce dotyczy ponad połowy dzieci w tym wieku! Skalę problemu można zobrazować przywołując dane statystyczne zebrane w ramach realizacji jednego z programów profilaktyki próchnicy dzieci w wieku przedszkolnym. W ramach projektu, dokonano przeglądu stanu uzębienia u 38,5 tys. przedszkolaków z woj. śląskiego, z czego u prawie 60% z nich stwierdzono próchnicę! Średnio u jednego dziecka z próchnicą aż 5 zębów mlecznych zostało zakwalifikowanych do leczenia, a 3 zęby mleczne – do ekstrakcji (usunięcia). Biorąc pod uwagę fakt, że przedstawione dane ukazują problem w kontekście jednego regionu, nie trudno wyobrazić sobie jak wiele dzieci w tak wczesnym wieku ma pierwsze zmiany próchnicowe w skali całego kraju. Dlaczego problem próchnicy butelkowej jest tak ważny i nie należy go lekceważyć? Jak zapobiegać próchnicy butelkowej?
Problem powstawania zmian próchniczych rozpoczyna się często już w okresie niemowlęcym, dlatego już od najmłodszych dni życia malucha warto zadbać o eliminację czynników, które mogą doprowadzić do rozwoju próchnicy w zębach mlecznych.
Powiedzmy to sobie wprost i obalmy jeden z mitów – zęby mleczne nie powinny się psuć, a jeśli już wystąpią zmiany próchnicze, należy zęby leczyć! Powodów jest kilka.
- Próchnica zębów mlecznych utrudnia żucie i źle wpływa na rozwój pozostałych zębów mlecznych.
- Próchnica w zębach mlecznych może prowadzić do rozwoju zmian próchniczych w zębach stałych. Jednoczesna obecność zębów mlecznych i stałych w jamie ustnej dziecka, może prowadzić do przenoszenia się ubytków próchnicowych na zdrowe zęby.
- Zaawansowana próchnica może wiązać się z koniecznością usunięcia zębów mlecznych, a brak chociażby jednego zęba mlecznego to często pierwszy krok do rozwoju wad zgryzu. Potwierdzają to badania, których wyniki wskazują, że aż w 30% przypadków wady zgryzu są następstwem próchnicy zębów mlecznych. Na tym nie koniec – wady zgryzu mogą być bezpośrednią przyczyną powstawania wad wymowy u dziecka (!)
- Rozległa próchnica i/lub usunięcie zębów mlecznych może prowadzić również do zaburzeń odżywiania. Dolegliwości bólowe jakich doświadcza maluch w związku z chorobą może powodować niechęć dziecka do jedzenia a w konsekwencji do niedożywienia i innych chorób ogólnoustrojowych.
Czym jest próchnica butelkowa i co ma wpływ na jej rozwój?
Próchnica butelkowa tzw. „nursing-bottle-syndrom” charakteryzuje się wczesnym pojawieniem się zmian próchniczych – często już u dzieci w wieku niemowlęcym, u których zaczynają się wyrzynać pierwsze zęby mleczne. Choroba pojawia się niespodziewanie i ma gwałtowny przebieg. Próchnica bardzo szybko rozprzestrzenia się na kolejne zęby a w kolejnych stadiach atakuje ich głębsze warstwy. Typowe dla próchnicy butelkowej jest to, że pierwsze zmiany próchnicze obejmują siekacze górne (zęby przednie górnej szczęki), kolejno górne i dolne pierwsze trzonowce i pozostałe zęby. Co ciekawe, w dolnych siekaczach (zęby przednie dolnej szczęki) proces chorobowy się nie rozwija. Ma to związek ze sposobem karmienia i ułożeniem w tym czasie warg i języka malucha oraz umiejscowieniem ślinianki podjęzykowej, która produkując ślinę „obmywa” dolne siekacze.
Próchnica jest chorobą, która rozwija się w wyniku stosunkowo długiego okresu oddziaływania trzech czynników jednocześnie: obecności w jamie ustnej dziecka bakterii Streptococcus mutans, dostarczania węglowodanów stanowiących pożywkę dla bakterii z pokarmem oraz podatności zębów malucha (uwarunkowanej głównie przez sposób odżywiania kobiety w czasie ciąży).
Ten typ próchnicy jest ściśle związany z nawykami żywieniowymi niemowlęcia/dziecka oraz zabiegami higienicznymi – a ściślej mówiąc czasem wprowadzenia tych zabiegów i częstotliwością ich wykonywania.
Najbardziej narażone na rozwój próchnicy są dzieci, które korzystają ze smoczków, są karmione butelką lub korzystają z kubeczka z ustnikiem, a pokarmy przez nich spożywane są bogate w cukry. Zasypianie dziecka z butelką czy nocne dokarmianie przy użyciu butelki to główne czynniki ryzyka rozwoju próchnicy. Badania wskazują, że stosowanie smoczków oraz dokarmianie butelką w nocy przyczynia się do blokowania przepływu śliny, sprzyjając w ten sposób rozwojowi próchnicy.
Nie bez znaczenia jest także to, że rodzice zbyt późno podejmują decyzję o wizycie dziecka u stomatologa. Zazwyczaj pierwsza wizyta odbywa się dopiero wtedy gdy zmiany próchnicowe są już widoczne.
Jakie czynniki mogą ograniczać ryzyko rozwoju próchnicy butelkowej?
Poród naturalny
Przyszłe mamy, powinny wiedzieć, że jeśli nie ma przeciwskazań, warto rodzić siłami natury. Jaki ma to związek z próchnicą? Istnieją dowody naukowe, które wskazują, że u dzieci urodzonych drogą cesarskiego cięcia, szybciej dochodzi do zakażenia bakteriami, które sprzyjają rozwojowi próchnicy. Badania wskazują, że średnio 11 miesięcy wcześniej bakterie zasiedlają jamę ustną dzieci urodzonych metodą cesarskiego cięcia w porównaniu z tymi urodzonymi siłami natury. Przyczyną szybszej kolonizacji (zasiedlania) tych bakterii u dzieci urodzonych przez cesarskie cięcie jest związane z mniejszym narażeniem na drobnoustroje pochodzące od matki. Konsekwencją tego jest większa podatność takiego dziecka na zakażenie bakteriami, będącymi jednym z czynników ryzyka rozwoju próchnicy.
Karmienie piersią
Karmienie piersią może być jednym z czynników, który zmniejsza ryzyko rozwoju próchnicy. Dzięki prawidłowemu przystawieniu dziecka do piersi, mleko trafia do głębszych części jamy ustnej i szybko ulega połknięciu. Karmienie piersią skraca czas przetrzymywania pokarmu w jamie ustnej dziecka, dzięki czemu kontakt pokarmu z bakteriami jest ograniczony. Warto pamiętać również o tym, że ssanie piersi stymuluje prawidłowy rozwój zgryzu.
Jeśli z jakiegoś powodu mama nie może karmić piersią warto jak najszybciej (od 1 roku życia dziecka) odzwyczajać dziecko picia z butelki i uczyć picia z kubka. W ten sposób skrócimy czas kontaktu pożywienia z zębami malucha.
Codzienna higiena jamy ustnej
Zabiegi higieniczne w obrębie jamy ustnej powinny być wykonywane już od 1. miesiąca życia dziecka. U maluchów, które nie mają jeszcze wyrzniętych zębów, należy oczyszczać buzię przed snem. Do tego celu należy użyć jałowego gazika namoczonego w przegotowanej wodzie i usunąć resztki pokarmu.
Po wyrznięciu pierwszych zębów należy je myć 2 razy dziennie. Zęby należy umyć szczoteczką z małą główką i z miękkim nylonowym włosiem, przy użyciu pasty do zębów dla niemowląt o obniżonej zawartości fluoru.
Nawyki higieniczne rodziców i opiekunów
Badania wskazują, że głównym źródłem bakterii, które sprzyjają rozwojowi próchnicy są rodzice i opiekunowie dzieci z aktywną/nieleczoną próchnicą. Do zasiedlenia jamy ustnej dziecka, bakteriami odpowiadającymi za rozwój próchnicy, dochodzi poprzez całowanie dzieci w usta, oblizywanie smoczków, łyżeczek czy ustników kubeczków. Najbardziej narażone na zasiedlenie tymi bakteriami są dzieci w 19.-31. miesiącu życia.
Pierwsza wizyta u stomatologa
Pierwsze spotkanie malca ze stomatologiem powinno odbyć się w okresie wyrznięcia pierwszych zębów (6. – 12. miesiąc życia). Poza badaniem jamy ustnej dziecka, młoda mama otrzyma szczegółowe wskazówki dotyczące tego jak dbać o higienę jamy ustnej dziecka tak aby ryzyko rozwoju próchnicy w przyszłości ograniczyć do minimum.
Jak rozpoznać próchnicę butelkową we wczesnym stadium?
Pierwszym objawem próchnicy jest obecność tzw. plamy próchnicowej. Jest to biało-kredowa, matowa zmiana, która w kolejnych stadiach staje się bardziej chropowata. Plama próchnicowa w miarę upływu czasu może przybierać ciemniejszą barwę.
Drodzy rodzice, pamiętajcie zdrowie Waszych najmniejszych pociech jest w Waszych rękach! 😉
Bibliografia:
Louis W. Ripa i wsp.(1988). Nursing caries: a comprehensive review. Pediatric Dentistry (10)4, 268-282.
Zafar S. i wsp. (2009). Early childhood caries: etiology, clinical considerations, consequences and management. International Dentistry SA, 11(4), 24-36.
Wielusińska-Opałko N., Orlińska A., Jarząbek A. (2014). Wpływ czynników ryzyka na wystąpienie próchnicy wczesnego dzieciństwa (1). Medical Tribune Stomatologia, 11.
https://pediatria.mp.pl/lista/92884,prochnica-butelkowa (dostęp: 16.03.2018 r.)
https://pediatria.mp.pl/choroby/stomatologia/67483,prochnica-zebow-mlecznych (dostęp: 16.03.2018 r.)
http://www.rynekzdrowia.pl/Po-godzinach/Badania-prochnica-staje-coraz-wiekszym-problemem-zdrowotnym,174488,10.html (dostęp: 16.03.2018 r.)
