Fast food. Nasze skojarzenia z nimi są skrajnie różne, dla jednych to konkretna sieć restauracji, dla innych konkretne potrawy. To niesamowite ze jedno określenie które nie ma nawet adekwatnego polskiego odpowiednika budzi tyle emocji. W serii artykułów postaramy się rzucić trochę światła na większość zagadnień związanych i kojarzących się z tym pojęciem.
Fast food czyli w wolnym tłumaczeniu z języka angielskiego „szybka żywność” to jedzenie przygotowywane na miejscu z półproduktów. Mianem tym określa się również bar szybkiej obsługi lub punkt gastronomiczny z serwowanym tam jedzeniem.
Pomimo że nasze skojarzenia z fast food wybiegają nie dalej niż do XX wieku, nic bardziej mylnego. Informacje o przodku dzisiejszych hamburgerów możemy znaleźć w Apiciusa – książce kucharskiej z IV lub V wieku pne Isiciaomentata bo o nim mowa był przygotowywany z mielonego mięsa, wina i pieprzu. Kotlety te pieczono na ruszcie i wkładano w bułkę oraz polewano garum, czyli rzymskim sosem rybnym. Z kolei w Pompejach odnaleziono pozostałości po Thermopoliach, restauracjach znajdujących się na ulicach z tanią żywnością i alkoholem wydawanymi często na wynos. Co bardzo ciekawe, restauracje te były budowane w ten sposób, aby klient mógł otrzymać zakup bez zsiadania z wozu. Antyczny odpowiednik drive-through.
W starożytnym Rzymie rozwinęła się żywność uliczna. Popularnością cieszył się wspomniany wcześniej „isiciaomentata”, jak również np. zupa z ciecierzycy, gotowany lub prażony bób, smażone ryby, kiełbaski wieprzowe, gulasz z kuropatwy czy jajka sadzone. Z kolei w Grecji najpopularniejsze były suszone ryby.
W średniowieczu popularne były uliczne stragany i uliczni sprzedawcy serwujący gotowe produkty spożywcze takie jak ciasta, paszteciki, babeczki, opłatki, naleśniki, gotowane mięso. Produkty uważane ówcześnie jako produkty tanie.
Przenosimy się do XIX wieku do Oldham w Anglii gdzie w 1860 na Tommyfield Market serwowano „Fish and chips” – gorące danie składające się ze smażonej ryby z frytkami.
Kolejną fast foodową rewolucją było wprowadzenie przez firmę Maxa Sielaffa w 1895 automatu Quisisana do serwowania prostych produktów spożywczych. W ówczesnym czasie były to wbudowane w ściany dystrybutory napojów i prostych przekąsek które klient sam dozował a później podchodził do kasjera i płacił za wybór. Od 1902 europejskie automaty zawojowały Amerykę pod szyldem Horn & Hardart. Były montowane w centrach handlowych i siedzibach dużych firm. Co ciekawe niektóre z nich oprócz napojów i prostych przekąsek serwowały alkohol i drinki.
Co z pizzą? Protoplastami pizzy były prawdopodobnie focaccia – płaski chleb rzymski oraz panisfocacius (focaccia z dodatkami). Powstanie współczesnej pizzy datujemy na dzień 11 czerwca 1889 kiedy Raffaele Esposito z Neapolu stworzył pizze z 3 dodatkami: pomidorami, serem mozzarella i bazylią mającymi symbolizować czerwień, biel i zieleń włoskiej flagi. Pizze tą nazwał Margheritą na cześć królowej Margherity z Sabaudii wizytującej w tym czasie Neapol. Historia ta jest jednak traktowana przez historyków na wpół legendarnie ponieważ pizza z tymi dodatkami była znana w Neapolu już w latach 1796-1810. Do popularyzacji pizzy poza Włochami przyczynili się żołnierze alianccy stacjonujący we Włoszech a także Włoscy imigranci przybywający do stanów zjednoczonych, dzięki którym pizza stała się bardzo popularna wśród dużych włoskich populacji w Nowym Jorku, Chicago, Filadelfii i Saint Louis.
Frytki to również mające europejskie pochodzenie danie fast food. Nieznana jest dokładna data i miejsce pierwszego usmażenia frytek jednak przyjmujemy że mogło to mieć miejsce podczas mroźnej zimy w Belgijskim mieście Dinant kiedy z braku ryb zdesperowani mieszkańcy zamieniali je na ziemniaki które cieli na małe porcje i smażyli na głębokim tłuszczu. Z kolei pierwszy Belgijski bar podający frytki powstał w 1857 roku.
Inna ciekawostka: Nowojorskie Hot-dogi kojarzone dziś budki z hot-dogami zawdzięczamy polskiemu emigrantowi Nathan Handwerker. Który w 1916 otworzył pierwszą z nich na Coney Island dzielnicy Nowego Yorku.
Z kolei w latach 30 XX wieku i w czasach powojenny powstały
Historia fast food różniła się w bloku wschodnim w tym w Polsce, ale o tym opowiemy na drugiej części artykułu.
CDN.
Literatura:
- D. Łętowski – Charakterystyka i spożycie żywności typu fast food – badania ankietowe (2019)
- Elliss S. J. R. 2004. “The Distribution of Bars at Pompeii: Archaeological, Spatial and Viewshed Analyses”. Journal of Roman Archaeology, Vol. 17, 371–384.
- Eplle A. 2009. The “Automat” A History of Technological Transfer and the Process of Global Standardization in Modem Fast Food around 1900. Food History, Vol.7, no.2, 97–118
- http://www.historyoffastfood.com
- www.freepik.com
