Fakty i mity na temat szczepień. Część I

Szczepienia ochronne w ostatnim czasie budzą wiele kontrowersji. Rodzice mają wiele wątpliwości związanych ze szczepieniami, poszukują rzetelnych odpowiedzi. Poniżej przedstawiamy odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania. Obalamy mity, prezentujemy fakty!
Odpowiedzi zostały zaopiniowane przez Panią dr hab. n. med. Dorotę Mrożek-Budzyn, która jest Konsultantem Wojewódzkim w Dziedzinie Epidemiologii.

 

• Szczepionki zawierają trujące i szkodliwe składniki.

FAŁSZ. Do niedawna wiele szczepionek miało w składzie tiomersal, konserwant zawierający między innymi rtęć. Często w mediach nadal pojawiają się informacje o jego szkodliwym działaniu, głównie ze względu na jego kumulowanie się w mózgu i wywoływanie chorób neurologicznych i alergii. Jednakże, dostępne badania kliniczne nie potwierdziły powyższego stwierdzenia.

W 2012 roku w Polsce zarejestrowanych było 7 szczepionek zawierających tiomersal (w tym Euvax B tylko w starych seriach, nowe pozbawione są tej substancji). W większości nowych szczepionek tiomersal jest już zbędny, bo pojawiły się inne sposoby konserwacji szczepionek. Generalnie tiomersal zawierają opakowania DTPw. Szczepionki skojarzone np. 5- i 6- walentne są wolne od tiomersalu. Skład szczepionek jest jawny i można zawsze sprawdzić w ulotce lub na stronie Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych.

W badaniu „Poziom rtęci u noworodków i niemowląt po otrzymaniu szczepionki zawierającej tiomersal” (Mercury Levels in Newborns and Infants After Receipt of Thimerosal-Containing Vaccines) wykazano niskie ryzyko toksyczności tej substancji. Ponadto, dowiedziono, że tiomersal jest usuwany z organizmu i nie dochodzi do jego kumulacji.

W roku 2004,  amerykański Komitet ds. Bezpieczeństwa Szczepienia Instytutu Medycyny odrzucił hipotezę o istnieniu związku przyczynowego między szczepionkami zawierającymi tiomersal a autyzmem.

 

• Tiomersal zawiera jeden ze składników rtęci i przyczynia się do pojawienia autyzmu i zmian neuropsychologicznych.

FAŁSZ. Amerykańska Akademia Pediatrii i Instytut Medycyny (IOM), zgodnie twierdzą, że nie ma dowodów na to, aby szczepionki dostępne w obrocie zawierały substancje, które wywołują lub przyczyniają się do rozwoju autyzmu. Zdaniem ekspertów, zdiagnozowany autyzm u dzieci, nie ma związku z wykonywaniem szczepień w tej grupie. Wnioskują, że korzyści ze szczepień przewyższają możliwe ryzyka za nimi idące.

W roku 2003, we Włoszech przeprowadzono badanie w populacji dzieci pod kątem zmian neuropsychologicznych 10 lat po wykonaniu u nich szczepień preparatami zawierającymi Tiomersal. Badanie zostało przeprowadzone na grupie 1403 dzieci, które w latach 1992-1993 zostały zaszczepione przeciwko krztuścowi szczepionką DTaP odpowiednio w 2., 4. i 6. miesiącu życia. Dzieci zostały podzielone na dwie grupy: I gr.- dzieci, którym została podana szczepionka zawierająca tiomersal i II gr.- dzieci, które zostały zaszczepione szczepionką nie zawierającą tiomersalu. Obie grupy dzieci otrzymały dodatkowo 3 dawki szczepionki przeciw WZW B odpowiednio w 2., 4. i 11. miesiącu życia. Każda dawka zawierała w swoim składzie tiomersal. Dodatkowo w 11. miesiącu życia dzieciom poddano szczepionkę DT również zawierającą tiomersal (25µg).

Po wykonaniu ostatniego szczepienia określono całkowity poziom tiomersalu zawartego w szczepionkach podanych dzieciom. Poziom ten wynosił w gr. I – 137.5 µg (grupa wysokiego poziomu tiomersalu- 697 dzieci) i w gr. II –  62.5 µg (grupa niskiego poziomu tiomersalu- 706 dzieci). Badanie wykazało, że tylko w dwóch testach oceniających funkcje motoryczne, zaobserwowano niższe wyniki w grupie dziewcząt o podwyższonym poziomie tiomersalu w porównaniu do grup z niskim poziomem tiomersalu (jednak autorzy podkreślają, że różnice były bardzo małe i o wątpliwym znaczeniu klinicznym).

 

• Szczepienia przeciwko chorobom zakaźnym wywołują alergie.

FAŁSZ. Choroba alergiczna jest złożonym procesem immunologicznym. Aby doszło do rozwoju alergii, musi zadziałać jednocześnie kilka czynników etiologicznych wywołujących daną chorobę. Najczęstszymi czynnikami specyficznymi wywołującymi alergie są: czynniki żywieniowe, dym papierosowy, zanieczyszczenia środowiska, czynniki infekcyjne, antybiotykoterapia i inne.

Wśród czynników wymienia się, także szczepienia ochronne przeciwko chorobom infekcyjnym, jednakże w chwili obecnej brak jest dostępnych badań klinicznych, które potwierdzałyby istnienie zależności pomiędzy stosowanymi szczepieniami ochronnymi a rozwojem chorób alergicznych.

Jednakże należy pamiętać, że po wykonaniu szczepienia może pojawić się niepożądany odczyn poszczepienny o charakterze reakcji alergicznej, jako odpowiedź organizmu na składnik szczepionki np. białko jajka kurzego lub pozostałości antybiotyków lub konserwantów. Reakcja alergiczna może mieć charakter miejscowy lub ogólny. W miejscu szczepienia może wystąpić rumień, obrzęk i bolesność. Na skórze całego ciała lub na ograniczonych jego obszarach może wystąpić wysypka, najczęściej o charakterze plamistym, swędząca, o zmiennej lokalizacji, określana często pokrzywką.

 

• Dzieci z atopią i chorobami alergicznymi mogą być szczepione przeciwko chorobom zakaźnym.

FAŁSZ. PRAWDA. Dzieci, bez względu na ilość alergenów na które są uczulone, powinny być szczepione zgodnie z obowiązującym Programem Szczepień Ochronnych. Stwierdzenie objawów alergii u osób spokrewnionych oraz objawy kliniczne alergii nie są przeciwwskazaniem do wykonania szczepienia.

Badanie przeprowadzone w Łódzkiej Akademii Medycznej potwierdziło, iż szczepienia przeciwko ospie wietrznej u dzieci z chorobami alergicznymi są bezpieczne. W badaniu tym, nie stwierdzono aby niepożądane odczyny poszczepienne (NOP), występowały częściej u dzieci z chorobami alergicznymi w porównaniu do dzieci zdrowych.

Dostępne badania kliniczne wskazują, że choroby alergiczne nie stanowią przeciwwskazań do szczepień przeciwko chorobom zakaźnym. Dzieci mogą być szczepione w Poradniach Konsultacyjnych ds. Szczepień, zajmujących się realizacją szczepień ochronnych w nietypowych i szczególnych przypadkach. W województwie małopolskim Konsultacyjne Poradnie Szczepień Ochronnych działają w:

• Poradnia Szczepień dla Dzieci z Grup Wysokiego Ryzyka Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy im. Św. Ludwika
• Wojewódzka Poradnia Szczepień Ochronnych Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II

Szczepień nie należy przeprowadzać jedynie w chwili, gdy występuje zaostrzenie choroby alergicznej bądź w czasie gdy dziecko zostaje wystawione na ekspozycję na uczulający go alergen. Należy także dogłębnie monitorować dziecko z chorobą alergiczną zaraz po podaniu szczepionki przez okres minimum 60 minut.

 

• Występowanie przypadków zachorowań na choroby zakaźne, pomimo stosowania szczepień ochronnych, dowodzi na nieskuteczność szczepionek.

FAŁSZ. Wprowadzenie szczepień obowiązkowych do Kalendarza Szczepień Ochronnych, pozwoliło na wyeliminowanie kolejnych przypadków zachorowań, np. na błonicę w krajach europejskich.  Szczepienia mają wpływ na ograniczenie transmisji zakażeń oraz w wielu przypadkach (krztusiec) na przesunięcie zachorowań z noworodków i dzieci na osoby dorosłe. Odporność poszczepienna po pewnym czasie może zanikać i pominięcie dawek przypominających, może doprowadzić do wystąpienia  choroby zakaźnej. Warto pamiętać, że szczepienie  podstawowe + dawki przypominające warunkują skuteczność zapobiegania zakażeniom.

W roku 2013 odnotowano 38 577  zachorowań na różyczkę  w skali kraju, co stanowi 6-krotny wzrost w stosunku do roku 2012 (6 263 przypadków zachorowań). Pomimo, iż szczepionki są dostępne, zachorowania nadal występują. Uwaga! Obserwujemy takie zjawisko epidemiczne, ponieważ zachorowania dotyczą głównie osób nieszczepionych, należących do roczników, które nie były objęte w chwili urodzenia programem szczepień obowiązkowych.

Należy także pamiętać, że dzięki zaszczepieniu nie uzyskujemy z reguły odporności trwałej, tzn. z upływem lat dochodzi do jej utraty  u osób, które wcześniej ją już nabyły (czy to przez szczepienia, czy przez przebytą chorobę). Odporność w przypadku krztuśca, utrzymuje się około 3-10 lat po podaniu szczepionki, dlatego tak ważne jest przyjmowanie dawek przypominających! Przed wprowadzeniem szczepień obowiązkowych przeciwko krztuścowi choroba ta, głównie dotyczyła najmłodszych dzieci, jednakże po zastosowaniu szczepień choroba ta obejmuje głównie osoby w późniejszym wieku. Wystąpienie zakażenia u osób zaszczepionych, zdarza się bardzo rzadko i ma najczęściej łagodny przebieg.

Sytuacja w USA także dowodzi, że wzrost liczby zachorowań wynika z nie zaszczepienia populacji. W Stanach rośnie liczba rodziców, która nie wyraża zgody na wykonanie szczepienia u dzieci przeciwko krztuścowi (spadek wyszczepialności) co spowodowało dynamiczny wzrost zachorowań na tą chorobę (osiągnął poziom epidemiczny).

 

• Ze względu na to, że większość chorób zakaźnych, przeciw którym stosuje się szczepienia została wyeliminowana z Europy, szczepienia są już niepotrzebne.

FAŁSZ. To dzięki szczepieniom, występowanie chorób zakaźnych zostało ograniczone lub całkowicie wyeliminowane.

Choroby zakaźne takie jak polio zostały wyeliminowane w Europie i jest to wynikiem skutecznych programów szczepień we wszystkich krajach europejskich. Zaprzestanie szczepień lub znaczne zmniejszenie odsetka zaszczepionej populacji, niesie za sobą ryzyko wybuchu epidemii chorób, które obecnie nie występują lub występują bardzo rzadko.

Przykładem jest Syria, w której z powodu m. in. wojny domowej w 2013 r. obniżył się wskaźnik wyszczepialności na polio, co spowodowało pojawienie się przypadków zakażenia tym wirusem, po raz pierwszy od 14 lat. Dlatego też podjęto decyzję o rozpoczęciu masowych szczepień.

Zaprzestanie szczepień MMR doprowadziło do zwiększenia liczby zachorowań na odrę w Europie. Wirus tej choroby przestaje się rozprzestrzeniać w populacji dopiero w chwili, gdy zaszczepionych jest 95% populacji. W 2013r. odnotowano aż 10 271 przypadków zachorowań (91% z nich w Niemczech, Włoszech, Holandii, Rumunii i Wielkiej Brytanii), z czego 88% stanowiły  osoby, które nie były wcześniej szczepione.

 

• Szczepienie nie eliminuje całkowicie ryzyka zachorowania na chorobę, przeciwko której jest skierowane.

PRAWDA. Żadna szczepionka nie daje 100% ochrony przed zachorowaniem, jednakże szczepienie znacznie zmniejsza ryzyko zachorowania na daną chorobę.

W medycynie nie ma 100% pewności, że dane leczenie będzie efektywne, ale mimo wszystko przyjmujemy leki przepisane przez lekarza, poddajemy się badaniom, gdyż te działania mogą nam pomóc utrzymać zdrowie lub też powrócić do niego. Podobnie jest ze szczepionkami.

Często dochodzi do pominięcia w przyjmowaniu dawek przypominających. Może to doprowadzić do rozwoju chorób zakaźnych, pomimo zastosowania podstawowych schematów szczepień. Niekompletne zaszczepienie dziecka, tj. nie podanie odpowiedniej liczby dawek szczepionki, może doprowadzić  do rozwoju choroby. Bardzo rzadko, ale zdarzają się także zachorowania na krztusiec u osób zaszczepionych zgodnie z kalendarzem szczepień, jednakże przebieg chorób w takim przypadku jest łagodny.

Np. w przypadku tężca, odporność poszczepienna zanika i konieczne jest przyjmowanie dawek przypominających w ciągu całego życia.

W badaniu Salmaso (2001) oceniono, że osoba zaszczepiona uzyskuje odporność na 6 lat od zakończenia przyjmowania szczepień. Do 6 lat, skuteczność ta jest trwała i wynosi od 76 do 86%. Kolejne badanie, także dowodzi, że wraz z upływem czasu odporność od chwili zaszczepienia spada. W szwedzkim badaniu, oceniano skuteczność szczepionki DTPa. Badanie wykazało, że im dzieci były starsze, tym liczba zachorowań na krztusiec wzrastała. Badanie przeprowadzone w okresie 5 – letnim od podania szczepionki w 3., 5. i 12. miesiącu życia.

 

• Wiek zaszczepienia ma wpływ na odporność zbiorowiskową.

PRAWDA. Zastosowanie szczepień ochronnych we wcześniejszym wieku sprawia, że odporność zbiorowiskowa inaczej zwana populacyjną – wzrasta. Uzyskanie pośredniej ochrony (tutaj odporności grupowej) wpływa na ograniczenie wystąpienia zakażenia wśród osób nieszczepionych, ale nie wpływa na jego eliminację.

Obecność w populacji wysokiego odsetka osób uodpornionych przeciwko danej chorobie zakaźnej (za pomocą szczepień) zmniejsza prawdopodobieństwo zachorowania na tę chorobę również osób nieuodpornionych (niezaszczepionych) w tej populacji. Dzięki osiągnięciu wysokiego odsetka osób zaszczepionych, można doprowadzić do eliminacji jak i eradykacji choroby.

 

• Szczepionki przeciwko gruźlicy (BCG) dają 100% skuteczność.

FAŁSZ. Szczepionka przeciwko gruźlicy (BCG) jest skutecznym, bezpiecznym oraz tanim sposobem zapobiegania rozwojowi tej choroby. Jednakże nie daje 100% pewności, że na gruźlicę nie zachorujemy, ponieważ ścisły kontakt, z osobą obficie prątkującą prowadzi do rozwoju nadkażenia, co w konsekwencji skutkuje przełamaniem odporności naturalnej i poszczepiennej i ostatecznie prowadzi do rozwoju choroby. Szczepienie jest jednak najskuteczniejszą metodą w walce z najgroźniejszymi przypadkami choroby.

 

• Skuteczności szczepionek nigdy nie udowodniono.

FAŁSZ. Gdyby nie udowodniono skuteczności preparatów szczepionkowych, to preparaty te nigdy nie zostałyby  wprowadzone do masowych szczepień.  Firmy farmaceutyczne zobowiązane są przedstawić dowody naukowe na skuteczność i bezpieczeństwo produkowanych szczepionek. Istnieją niepodważalne dowody, iż wprowadzenie rutynowych szczepień przeciwko danej chorobie wpływa na znaczny spadek częstości jej występowania. Przykładem jest wprowadzenie w 1960 r. w Niemczech doustnej szczepionki przeciwko polio w populacji dzieci. W 1961 r. w Niemczech 4700 dzieci zmarło z powodu poliomyelitis a liczba ta spadła do 50 przypadków w 1965 r. dzięki powszechnemu szczepieniu.

Kolejnym przykładem są szczepionki przeciwko błonicy. W latach 1950-1956 w Polsce panowała epidemia błonicy, jednak po wprowadzeniu systematycznych szczepień w 1954 roku, gwałtownie zmalała liczba zachorowań na tę chorobę.

 

Czytaj: Fakty i mity na temat szczepień. Część II

 

Źródło:

1. Organiczny związek rtęci. Jako środek konserwujący jest obecny głównie w szczepionkach przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi i niektórych szczepionkach przeciwko WZW typu b oraz grypie.
2. Które szczepionki zawierają tiomersal? http://pediatria.mp.pl/lista/show.html?id=69973   [dostęp:23.12.2013r.]
3. Pichichero ME, Gentile A, Giglio N, et al. Mercury levels in newborns and infants after receipt of thimerosal-containing vaccines. Pediatrics. 2008 Feb;121(2):e208-14.
4. Autism, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmedhealth/PMH0002494/ [dostęp: 23.12.2013r.]
5. Tozzi AE., Bisiacchi P., Tarantino V., et al. Neuropsychological performance 10 years after immunization in infancy with thimerosal – containing vaccines, 2009 123(2).
6. Jak mogą wyglądać objawy uczulenia w wyniku podania szczepionki? http://szczepienia.pzh.gov.pl/main.php?p=2&id=84&sz=273 [dostęp: 29.01.2014 r.]
7. http://szczepienia.pzh.gov.pl/ [dostęp:22.07.2014]
8. ptwakc.org.pl [dostęp:22.07.2014]
9. Wzrost zachorowań na krztusiec w Stanach Zjednoczonych wynika z obniżenia poziomu zaszczepienia Populacji http://szczepienia.pzh.gov.pl/main.php?p=1&id=1294 [dostęp: 24.01.2014]
10. http://szczepienia.pzh.gov.pl/main.php?p=3&to=choroba&id=27&sz=56 [dostęp 22.07.2014]
11. Salmaso S., Mastrantonio P., Tozzi A.E. i wsp.: Sustained efficacy during the first 6 years of life of 3-component acellular pertussis vaccines administered in infancy: the Italian experience. Pediatrics, 2001; 108 (5): E81
12. Gustafsson L., Hessel L., Storsaeter J., Olin P.: Long-term follow-up of Swedish children vaccinated with acellular pertussis vaccines at 3, 5, and 12 months of age indicates the need for a booster dose at 5 to 7 years of age. Pediatrics, 2006; 118 (3): 978–984
13. Szczepienia a odporność zbiorowiskowa – komentarz, Medycyna Praktyczna Szczepienia 2013/1, 27 lutego 2013 roku, http://www.mp.pl/szczepienia/specjalne/show.html?id=81846 [dostęp: 10.05.2014r.]