Tlenek węgla (CO), po lekach i alkoholu jest sprawcą największej liczby zatruć w Polsce. Każdego roku kilkadziesiąt osób umiera wskutek zatrucia tlenkiem węgla a tysiące osób miewa objawy zatrucia tlenkiem węgla. Wyniki badań zleconych przez MSWiA w 2016 roku, wskazują, że nasza wiedza dotycząca profilaktyki zatruć tlenkiem węgla jest niewystarczająca. 53% respondentów wskazało, że tlenek węgla można rozpoznać po zapachu, a tylko 17% zadeklarowało wyposażenie mieszkań/domów w detektory tlenku węgla. Statystyki Państwowej Straży Pożarnej również nie napawają optymizmem. W sezonie grzewczym 2015/2016 odnotowano aż 3878 zdarzeń związanych z tlenkiem węgla, w wyniku których 2229 osób zostało poszkodowanych a 50 zmarło! Dlaczego tlenek węgla jest tak niebezpieczny? Jak ograniczyć ryzyko zatrucia czadem? Jak udzielić pierwszej pomocy osobie, która wykazuje objawy zatrucia tlenkiem węgla? Odpowiedź na te inne pytania znajdziecie tutaj, zachęcamy do lektury!
Dlaczego tlenek węgla jest tak niebezpieczny?
Tlenek węgla (inaczej czad) jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych w przyrodzie, silnie trujących gazów. Określany jest mianem „cichego zabójcy”, ponieważ człowiek nie jest w stanie go wykryć za pomocą zmysłów – jest bezbarwny, bezwonny i pozbawiony smaku!
Jak powstaje tlenek węgla?
Źródłem emisji tlenku węgla (jego uwalniania) są silniki samochodowe, piecyki gazowe i łazienkowe, piece opalane węglem/drewnem, piece kaflowe, kominki, gazowe ogrzewacze pomieszczeń, grille używane w zamkniętych lub słabo wentylowanych pomieszczeniach. Dym tytoniowy i dym pożarowy w swoim składzie również zawiera tlenek węgla! Źródłem uwalniania się tlenku węgla (o czym rzadko się wspomina) są także rozcieńczalniki, rozpuszczalniki i zmywacze do farb zawierające chlorek metylenu.
Tlenek węgla powstaje w wyniku niepełnego spalania materiałów palnych – gazu, paliw płynnych i stałych, co jest spowodowane niedostateczną ilością tlenu niezbędnego do ich pełnego spalenia. W przypadku rozcieńczalników, rozpuszczalników i zmywaczy do farb z chlorkiem metylenu – tlenek węgla powstaje w wyniku metabolizmu wątrobowego chlorku metylenu.
Dopływ tlenu może być ograniczony na skutek:
- nieprawidłowo działającej instalacji,
- niesprawnych urządzeń grzewczych i kominów,
- zbyt wcześnie zamykanych pieców węglowych (piec można zamknąć dopiero gdy w środku jest sam żar, a nie ogień; gdy w żarze widoczny jest delikatny, błękitny płomień możemy bezpiecznie zamknąć piec!),
- zbyt szczelnych okien,
- braku wietrzenia pomieszczeń,
- zasłaniania kratek wentylacyjnych,
- niskiego ciśnienia atmosferycznego lub wiatru (czynniki te pogarszają ciąg kominowy, wówczas gazy spalinowe mogą cofać się do pieca).
Jak tlenek węgla wpływa na organizm?
Tlenek węgla wnika do organizmu przez drogi oddechowe. Gdy CO dostanie się do krwioobiegu, łączy się trwale z hemoglobiną, tworząc karboksyhemoglobinę. Transport tlenu z płuc do tkanek organizmu jest utrudniony, co w konsekwencji prowadzi do niedotlenienia tkanek i narządów, ich obumarcia i zgonu poszkodowanego. Najbardziej podatne na toksyczne działanie tlenku węgla są narządy, które tlenu najbardziej potrzebują czyli mózg i serce.
Jak objawia się zatrucie tlenkiem węgla?
Objawy zatrucia tlenkiem węgla są nieswoiste. Oznacza to tyle, że mogą sugerować inne choroby lub zaburzenia, dlatego możemy je łatwo przeoczyć wiążąc ich wystąpienie np. z początkiem infekcji grypopodobnej lub zatrucia pokarmowego (ból głowy, zawroty głowy, wymioty).
Objawy zatrucia tlenkiem węgla rozwijają się stopniowo. To jak szybko objawy będą się nasilać zależy od stężenia tlenku węgla (CO) w powietrzu, czasu przebywania w miejscu skażonym tlenkiem węgla, okoliczności zatrucia (celowe/przypadkowe, doustne/wziewne), wieku ofiary, jej stanu zdrowia, a także wysiłku fizycznego podejmowanego przed i po narażeniu na szkodliwe działanie tlenku węgla.
Początkowo pojawiające się objawy to:
- spowolnienie, osłabienie, splątanie, znużenie (objawy często niezauważalne i mało odczuwalne przez ofiarę!),
- lekki ból głowy (w przeważającej liczbie przypadków ból ma charakter pulsujący),
- zawroty głowy,
- zaburzenia równowagi,
- zaburzenia widzenia,
- nudności.
Wraz z postępującym niedotlenieniem, objawy te nasilają się. U poszkodowanego może pojawić się:
- ból głowy (o nasileniu: od średniego do silnego),
- wymioty,
- blada, spocona, zaróżowiona skóra,
- podwyższone tętno (tachykardia),
- drgawki,
- śpiączka,
- zgon.
Spowolnienie, osłabienie i znużenie odczuwane przez poszkodowanego a także zaburzenia orientacji i zdolności oceny zagrożenia powodują, że pozostaje on całkowicie bierny, traci przytomność a jeśli pomoc nie zostanie udzielona odpowiednio wcześnie – umiera.
Grypa czy podtrucie tlenkiem węgla – jak to rozróżnić?
- przebywając poza domem/mieszkaniem czujesz poprawę samopoczucia/stanu zdrowia
- w tym samym czasie podobne/złe samopoczucie ma kilku domowników
- osoby spędzające więcej czasu w domu/mieszkaniu mają gorsze samopoczucie/ich stan zdrowia pogarsza się w porównaniu z osobami przebywającymi większość czasu poza domem/mieszkaniem
- złe samopoczucie pojawia się podczas pracy któregoś z urządzeń spalających paliwo lub gdy silnik auta stojącego w garażu jest uruchomiony
- zwierzęta domowe również wydają się mieć podobne objawy co domownicy (obserwuje się u nich np. zaburzenia równowagi, senność)
Kto jest szczególnie narażony na ciężkie zatrucia tlenkiem węgla?
Szczególnie podatny na zatrucie jest płód. Stężenie karboksyhemoglobiny jest u niego o 10-15% wyższe niż u ciężarnej. To z kolei może skutkować trwałymi zmianami u płodu. Wśród nich wymienia się: porażenie mózgowe, deformacje czaszki lub kończyn, obumarcie płodu. Warto podkreślić, że przyszła mama nie musi mieć widocznych „gołym okiem” objawów, aby doszło do uszkodzenia płodu czy zaburzeń rozwojowych.
Ryzyko ciężkich zatruć jest szczególnie wysokie także u dzieci, osób starszych, osób ze zdiagnozowaną niedokrwistością, chorujących na chorobę wieńcową lub choroby układu oddechowego.
Jak udzielić pierwszej pomocy przy zatruciu tlenkiem węgla?
- Niezwłocznie zapewnij dopływ świeżego, czystego powietrza – otwórz okna, drzwi (pamiętaj, że tyle czadu wypłynie na zewnątrz ile świeżego powietrza napłynie do pomieszczenia)
- Wynieś poszkodowanego do przewietrzonego pomieszczenia (mając na uwadze własne bezpieczeństwo!)
- Wezwij pogotowie ratunkowe i straż pożarną (numer alarmowy: 112)
- Jeżeli poszkodowany nie oddycha lub oddycha nieprawidłowo (oddycha słabo, wykonuje głośne, pojedyncze westchnięcia) przejdź do resuscytacji krążeniowo-oddechowej – uciskaj klatkę piersiową i wykonuj oddechy ratownicze (30 uciśnięć x 2 wdechy); czynność wykonuj aż do momentu przyjazdu służb ratowniczych lub przywrócenia oddechu.
- Jeśli oddycha – ułóż poszkodowanego w pozycji bezpiecznej; pozostań z poszkodowanym do momentu przyjazdu służb ratunkowych; monitoruj jego oddech.
Jak zapobiegać zatruciu?
- Nie zasłaniaj kratek wentylacyjnych i otworów nawiewnych
- Korzystaj wyłącznie z urządzeń posiadających wymagane atesty, sprawnych technicznie, zgodnie z zaleceniami producenta
- Często wietrz pomieszczenia, w których korzystasz z piecyków, kuchenek, term gazowych itd.
- Zaopatrz się w czujniki wykrywające tlenek węgla
- Dokonuj okresowych przeglądów instalacji wentylacyjnej i przewodów kominowych oraz regularnie je czyść
- Systematycznie sprawdzaj ciąg powietrza, np. przykładając kartkę papieru do kratki wentylacyjnej; jeśli nic nie zakłóca wentylacji, kartka powinna przywrzeć do kratki,
- Zapewnij stałe rozszczelnienie okien
- Nigdy nie zostawiaj w garażu samochodu z włączonym silnikiem
- Podczas instalacji urządzeń i systemów grzewczych korzystaj z usług wykwalifikowanych instalatorów
Czym kierować się podczas zakupu czujnika tlenku węgla?
Jedyną skuteczną metodą ochrony, która pozwala wykryć tlenek węgla w powietrzu jest czujnik (detektor) tlenku węgla. Zgodnie z informacjami zawartymi w poradniku przygotowanym przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, dokonując zakupu detektora tlenku węgla należy zwrócić uwagę na kilka kwestii. Przede wszystkim na to czy wybrany przez nas model posiada certyfikat: PN-EN 50291-1:2010/A1:2013-05. Norma ta informuje nas o tym, że czujnik spełnia wszelkie wymagania bezpieczeństwa dla domowych detektorów tlenku węgla. Jeśli zamierzamy zainstalować go na łodzi lub w przyczepie kempingowej – czujnik powinien być dodatkowo oznakowany normą: PN-EN 50291-2:2010. Dzięki temu mamy pewność, że może być bezpiecznie użytkowany w pojazdach kempingowych i łodziach i spełni on swoją funkcję. Do czujnika powinna zostać dołączona instrukcja lub broszura w języku polskim. Przed instalacją i obsługą czujników tlenku węgla należy zapoznać się z informacjami podanymi przez producenta. Tylko w ten sposób mamy pewność, że czujnik został zainstalowany we właściwym miejscu i na właściwej wysokości, tak, aby otoczenie i/lub jego elementy nie zakłócały pracy czujnika.
Warto pamiętać o tym, że detektory tlenku węgla stanowią dodatkową formę ochrony i nie mogą być traktowane jako substytut prawidłowej instalacji i konserwacji urządzeń, będących potencjalnymi źródłami emisji dwutlenku węgla!
Bibliografia:
https://www.mp.pl/pacjent/pierwsza_pomoc/201358,czadu-nie-czuc
https://www.straz.gov.pl/porady/Sezon_grzewczy_2015_2016
https://www.epa.gov/sites/production/files/2015-09/documents/pcmp_polish_100-f-09-014.pdf
Nieścior M., Jackowska T. (2013). Zatrucie tlenkiem węgla. Postępy Nauk Medycznych, 7, 519-522. (http://www.czytelniamedyczna.pl/4510,zatrucie-tlenkiem-wegla.html)
Lembas-Bogaczyk J. i wsp. (2009). Kardiotoksyczność tlenku węgla i ocena narażenia różnych grup zawodowych. Bromatologia i Chemia Toksykologiczna, XLII, 1, 89-96. (http://ptfarm.pl/pub/File/bromatologia_2009/bromatologia_1_2009/Bromat%201-2009%20s.%20089-096.pdf).
Sowa M. i wsp. (2015). Zatrucie tlenkiem węgla – drogi narażenia, obraz kliniczny, metody Leczenia. Journal of Education, Health and Sport, 5(4), 345-354. (https://zenodo.org/record/17251#.XEWIOFxKgdU)
Burda P. i wsp. (2012). Postepowanie w ostrych zatruciach tlenkiem węgla – stanowisko Sekcji Toksykologii Klinicznej Polskiego Towarzystwa Lekarskiego. Przegląd Lekarski, 69, 8, 463-465.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Elektryczne wykrywacze tlenku węgla. Warszawa 2018.
