Wirus brodawczaka ludzkiego HPV (Human Papilloma Virus) jest powszechnym drobnoustrojem przenoszonym drogą płciową. Odgrywa kluczową rolę w powstaniu raka szyjki macicy. Zastosowanie profilaktyki pierwszorzędowej, czyli wykonanie szczepienia przeciwko HPV przyczynia się do zmniejszenia zachorowania na ten nowotwór. Natomiast wykonywanie regularnie cytologii pozwala wykryć stany przednowotworowe, które są odwracalne.
Epidemiologia
Rak szyjki macicy jest jednym z najczęściej występujących nowotworów u kobiet zarówno w Polsce jak i na świecie. Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów liczba zachorowań na nowotwory złośliwe szyjki macicy w 2010 roku wynosiła 3078. Wartość ta z roku na rok zmniejsza się, jednak Polska nadal pozostaje krajem, w którym współczynnik zachorowalności i umieralności na ten typ nowotworu jest jednym z najwyższych w Unii Europejskiej. W naszym kraju odnotowuje się także jeden z najniższych w Europie odsetek 5-letnich przeżyć, będących miarą wyleczalności. Może to oznaczać, że nowotwór jest późno rozpoznawany, w wysokim stadium zaawansowania, tym samym prawdopodobieństwo wyleczenia jest mniejsze. Najwięcej zachorowań rejestruje się w starszych grupach wiekowych, u kobiet miedzy 5.0 a 69. rokiem życia, a ryzyko zgonu z powodu tego nowotworu systematycznie wzrasta wraz z przechodzeniem do starszych grup wiekowych.
Rak szyjki macicy a HPV
Czynnikiem koniecznym do rozwoju nowotworu jest przetrwałe zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego HPV. Występuje wiele typów tego wirusa (ok. 200), jednak tylko część może zakazić tkankę nabłonkową narządów płciowych. W tym o najwyższym potencjale rakotwórczym są typy HPV 16 i 18. Związek miedzy HPV a rakiem szyjki macicy jest udowodniony – badania dowiodły, że u ok. 80% chorych na raka szyki macicy wykryto wirusa HPV. W rozwoju raka nie bez znaczenia są także inne czynniki ryzyka, które dodatkowo sprzyjają zakażeniu wirusem HPV, należą do nich: wczesny wiek inicjacji seksualnej, duża liczba partnerów seksualnych, liczne porody, przewlekłe stany zapalne pochwy, palenie papierosów, obniżona odporność, a także niski status socjoekonomiczny. Zakażenie wirusem jest bardzo powszechne, istnieją dane, że ponad połowa aktywnej seksualnie populacji jest narażona na infekcję HPV przynajmniej raz w życiu. Jednak w większości są to infekcje przemijające, a problem stanowią, jak już wspomniano, przetrwałe zakażenia.
Objawy
Niestety nowotwór ten nie daje specyficznych objawów, zależą one od stopnia zaawansowania oraz umiejscowienia przerzutów. Przewlekłe zakażenie wirusem HPV, w szczególności typami o najwyższej onkogenności (typ 16 i 18), powoduje wystąpienie stanów przednowotworowych, które mogą rozwinąć się w raka szyjki macicy. Stany przedrakowe oraz początkowe fazy nowotworu są odwracalne, pod warunkiem wdrożenia odpowiedniego leczenia. Niestety pacjentki bardzo późno zgłaszają się do lekarza, gdy choroba jest już w zaawansowanym stadium. Głównym powodem wizyty u ginekologa jest pojawienie się np. upławów, bóli w podbrzuszu, krwawień z dróg rodnych niezwiązanych z cyklem miesiączkowym. Te niecharakterystyczne objawy występują w wielu nienowotworowych chorobach, a w przypadku raka mogą wystąpić w wyższych stadiach zaawansowania.
Profilaktyka
W związku z tym, iż stany przedrakowe to zmiany, w których proces nowotworowy już się rozpoczął i jest widoczny w badaniu mikroskopowym, to są one odwracalne. Zmiany patologiczne występują wewnątrz nabłonka, jednak nie przekraczają jego granicy. Oczywiście może rozwinąć się z nich rak inwazyjny, dający przerzuty czy naciekający na inne narządy. Dlatego tak ważne jest wczesne wykrycie stanów przednowotworowych, które pozwala na ich skuteczne leczenie i zahamowanie rozwoju raka. W tym celu konieczne jest wykonanie badania cytologicznego, które jest podstawowym badaniem przesiewowym raka szyjki macicy, wykonywanym u kobiet, u których nie występują objawy. Cytologia, czyli tzw. rozmaz szyjkowy, jest krótkim, bezbolesnym badaniem polegającym na pobraniu za pomocą specjalnej szczoteczki materiału z części pochwowej szyjki macicy. Wykonanie cytologii zalecane jest zaraz po rozpoczęciu współżycia. W celu zmniejszenia liczby kobiet, które chorują i umierają z powodu raka szyjki macicy realizowany jest Program profilaktyki raka szyjki macicy, w ramach którego można wykonać cytologię. Kierowany on jest do kobiet w wieku 25-59 lat. Badanie wykonywane jest bezpłatnie (jeśli kobieta jest uprawniona do świadczeń opieki zdrowotnej), co trzy lata. Problemem jest jednak zgłaszalność kobiet na badanie cytologiczne. Mimo otrzymywania imiennych zaproszeń zbyt mała liczba Pań wykonuje badanie.
Polskie Towarzystwo Ginekologiczne zaleca także wykonanie szczepienia przeciwko HPV
u dziewczynek przed inicjacją seksualną, gdy nie miały jeszcze kontaktu z wirusem. Wykonanie szczepienia rekomendowane jest w wieku 11-12 lat. Szczepienie zalecane jest także u dziewczynek w wieku 13-14 lat, które nie zostały zaszczepione w wieku wcześniejszym bądź u tych, u których nie został dokończony schemat szczepienia. Szczepienie profilaktyczne przeciwko HPV ma szansę zapobiec znacznej liczbie przypadków zachorowań na raka gruczołowego szyjki macicy.
Należy pamiętać, że prezerwatywa zmniejsza ryzyko zakażenia wirusem, jednak nie likwiduje go całkowicie.
Podsumowując, mimo dostępu preparatów szczepionkowych stosowanych w profilaktyce pierwotnej oraz dostępu do profilaktycznego badania przesiewowego, mającego na celu wykrycie raka we wczesnym stadium, rak szyjki macicy pozostaje jednym z najczęściej występujących nowotworów zarówno w Polsce jak i na świecie.
Źródła:
Krajowy Rejestr Nowotworów [http://onkologia.org.pl/]
Wardak S., Wirus brodawczaka ludzkiego (Human Papilloma Virus – HPV) a rak szyjki macicy. [w]: Medycyna Doświadczalna i Mikrobiologia 2016, 68: 73 – 84.
Bąk B., Wrześniewska M., Skuteczność szczepień przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego HPV w profilaktyce pierwotnej raka szyjki macicy. [w]: Problemy Pielęgniarstwa 2012, tom 20, zeszyt nr 3: 353-360.
Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego 2006–2011, Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego na temat profilaktyki raka gruczołowego szyjki macicy.
Źródło ilustracji: pl.freepik.com
