Światowa Organizacja Zdrowia definiuje osteoporozę (znaną również jako zrzeszotnienie kości lub „cichy złodziej kości”) jako chorobę układu kostnego, charakteryzującą się niską masą kości i pogorszeniem mikroarchitektury tkanki kostnej, co prowadzi do zwiększonej kruchości kości i ryzyka złamania. Choroba ta zwykle dotyka osoby starsze, jednak może także wpływać na młodszych ludzi. Wiele osób z osteoporozą nie jest świadoma swojego stanu, dopóki nie dojdzie do złamania, co często prowadzi do poważnych konsekwencji dla ich zdrowia i jakości życia.
Pierwsze wzmianki o osteoporozie pochodzą z okresu starożytnego Egiptu, opisy stanów klinicznych przypominających osteoporozę znaleziono na papirusach. W XIX wieku osteoporoza była uważana za naturalną część procesu starzenia, a dopiero na początku XX wieku zaczęto dostrzegać, że to jest rzeczywista choroba. W latach 40. XX wieku naukowcy odkryli, że estrogeny mogą zahamować utratę masy kostnej, co przyczyniło się do większego zrozumienia patofizjologii osteoporozy.
Obecnie wyróżniamy trzy główne typy osteoporozy. Pierwszy – nazywany osteoporozą po menopauzalną, jest związany z gwałtownym spadkiem stężenia estrogenów po menopauzie, co prowadzi do przyspieszonej utraty masy kostnej. Drugi – zwany osteoporozą starczą, rozwój jest wolniejszy, ale związane z nią złamania są często poważne. Trzeci – zwany osteoporozą wtórną, wynika z innych chorób lub stosowania pewnych leków.
Ryzyko zachorowania na osteoporozę jest związane z wieloma czynnikami. Na niektóre, takie jak: wiek, płeć, wczesna menopauza lub rodzinna historia osteoporozy i złamań, nie mamy wpływu. Z kolei inne, takie jak: dieta, aktywność fizyczna, stosowanie niektórych leków, palenie tytoniu i nadużywanie alkoholu, mogą być modyfikowane. Ważne jest zrozumienie, że osteoporoza to nie tylko kwestia genów, ale również stylu życia, który ma duże znaczenie.
Profilaktyka osteoporozy jest niezwykle ważna, ponieważ wczesne działania mogą znacznie zmniejszyć ryzyko rozwoju choroby i powiązanych z nią komplikacji, takich jak złamania. Kluczowymi elementami profilaktyki są: zdrowa dieta, regularna aktywność fizyczna, unikanie używek oraz monitorowanie stanu kości.
- Dieta powinna być dostosowana tak, aby dostarczała organizmowi odpowiednich ilości wapnia (1200 – 1300 mg) i witaminy D, które są kluczowe dla zdrowia kości. Jednocześnie należy ograniczyć produkty, które ograniczają wchłanianie wapnia np. szczawiany zawarte w szpinaku. Wapń znajduje się w produktach takich jak mleko i jego przetwory, ryby, soja czy brokuły. Witaminę D nasz organizm produkuje pod wpływem promieni słonecznych, ale także można ją dostarczać wraz z pożywieniem (tłuste ryby, oleje) czy poprzez suplementację.
- Aktywność fizyczna, zwłaszcza ćwiczenia oporowe i treningi siłowe, mają duże znaczenie dla zdrowia kości. Tego rodzaju ćwiczenia wzmacniają mięśnie, które zwiększają odporność kości na złamania. Warto zaznaczyć, że korzystne efekty przynosi regularna, a nie jednorazowa aktywność.
- Unikanie używek, takich jak alkohol i papierosy, również odgrywa kluczową rolę w profilaktyce osteoporozy. Palenie tytoniu osłabia kości, a nadmierne spożycie alkoholu zwiększa ryzyko upadków i złamań.
- Bardzo ważna jest również regularna kontrola gęstości kości, szczególnie u osób po 50 roku życia i u tych, którzy mają podwyższone ryzyko osteoporozy. Badania te pozwalają na wczesne wykrycie choroby i wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Badanie, które pozwala ocenić stan kości i diagnozować osteoporozę, nazywa się densytometrią. Jest to badanie polegające na ocenie gęstości mineralnej kości (bone mineral density – BMD). Podstawową metodą oceny BMD w praktyce klinicznej jest dwuwiązkowa absorpcjometria rentgenowska (Dual Energy X-ray absorptiometry (DXA)) czyli pomiar DXA, który pozwala wyznaczyć BMD. Najczęściej badane są kości biodrowe i kręgosłup, choć w niektórych przypadkach lekarz może zlecić badanie także innych obszarów, takich jak nadgarstek. Badanie densytometryczne jest nieinwazyjne i bezbolesne. Pacjent leży na specjalnym stole, podczas gdy niewielka ilość promieniowania przechodzi przez ciało a aparat rejestruje różnicę w absorpcji promieni. Na tej podstawie komputer generuje obraz, który ukazuje gęstość kości.
Wynik badania jest zwykle wyrażany jako wskaźnik T (T-score), który porównuje gęstość kości pacjenta do gęstości kości zdrowej, młodej osoby. Wartość prawidłowa wskaźnika T mieści się w przedziale od –1 do +1. Wartość z przedziału od -2,5 do -1,0 świadczy o obniżonej gęstości kości – osteopenii. Jeśli wynik T-score jest równy lub niższy niż -2,5 wówczas diagnozuje się osteoporozę.
Oprócz densytometrii, lekarz może zlecić badania krwi i moczu, aby ocenić poziom wapnia, witaminy D i innych markerów metabolizmu kości. Niektóre markery mogą sugerować zwiększone tempo rozpadu kości, co jest charakterystyczne dla osteoporozy.
Pomimo tego, że densytometria jest kluczowym badaniem w diagnostyce osteoporozy nie zastępuje kompleksowej oceny pacjenta przez lekarza, która obejmuje szczegółowy wywiad medyczny oraz badanie fizykalne. Takie kompleksowe podejście pozwala lepiej zrozumieć przyczyny problemów z kośćmi i dopasować odpowiednie leczenie.
Osteoporoza to choroba przewlekła, która wymaga długoterminowego leczenia. Zasadniczym celem terapii jest zahamowanie utraty masy kostnej, zredukowanie ryzyka złamań i poprawa jakości życia. Główne metody leczenia to zmiana stylu życia (np. zwiększenie aktywności fizycznej, poprawa diety, zaprzestanie palenia i ograniczenie spożycia alkoholu) oraz leczenie farmakologiczne i profilaktyka złamań.
Mimo że osteoporoza jest chorobą przewlekłą, wiele osób z tą chorobą prowadzi aktywne i spełniające życie. Pamiętajmy, że wczesna diagnoza i skuteczne leczenie są kluczowe do utrzymania zdrowych kości i zapobiegania złamaniom. Ważne jest, aby dbać o swoje zdrowie i być proaktywnym w zarządzaniu swoją chorobą. Osteoporoza to nie wyrok, ale stan, który można kontrolować dzięki nowoczesnej medycynie i zdrowemu stylowi życia.
Bibliografia
Rachner, Tilman D., Sundeep Khosla, and Lorenz C. Hofbauer. “Osteoporosis: now and the future.” The Lancet 377.9773 (2011): 1276-1287.
Gajewski, Piotr, and Ewa Augustynowicz-Kopeć. Interna Szczeklika: podręcznik chorób wewnętrznych 2013. Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2013.
https://apps.who.int/iris/handle/10665/42841
https://www.freepik.com/free-photo/macro-photograph-piece-porous-rock-with-texture_40854066.htm#query=osteoporosis&position=8&from_view=search&track=sph
