Niektóre osoby rezygnują ze spożywania produktów zawierających gluten pod wpływem szerzącej się mody. Jest to decyzja, którą podejmują bez wskazań medycznych. Niestety część osób musi zrezygnować z glutenu ze względu na celiakię! Czym ona jest i jak sobie z nią radzić?
Celiakia, to choroba trzewna, o podłożu genetycznym, która charakteryzuje się nietolerancją glutenu – białka zapasowego zawartego w zbożach (pszenicy, życie, jęczmieniu, owsie*). W wyniku tej nietolerancji, gluten toksycznie działa na kosmki jelitowe znajdujące się w jelicie cienkim, prowadząc do ich zaniku. W konsekwencji dochodzi do upośledzenia wchłaniania substancji pokarmowych. Należy podkreślić, że gluten nie wywołuje tej choroby, a jedynie uwidacznia jej obecność!
* owies często zanieczyszczany jest innymi zbożami, dlatego zaleca się jego eliminację z diety chorych na celiakię
KOSMKI JELITOWE – małe wypustki zlokalizowane na błonie śluzowej jelita cienkiego, które zwiększają powierzchnię chłonną jelita.
Celiakia nie jest chorobą wieku dziecięcego, która z biegiem lat ustępuje, to powszechnie krążący mit! Z celiakii się nie wyrasta (!), a dieta bezglutenowa musi być stosowana przez całe życie. Celiakia może zostać zdiagnozowana w każdym wieku, zarówno u małych dzieci, do diety których wprowadzone zostały produkty zawierające gluten, jak również u osób w okresie dojrzewania czy w wieku dorosłym.
Willem Dicke w badaniach prowadzonych podczas II wojny światowej w Holandii wykazał zależność miedzy występowaniem celiakii, a okresami nieurodzajów, w wyniku których brakowało mąki.
Ze względu na rodzaj objawów oraz ich nasilenie wyróżnia się trzy typy celiakii:
- Pełnoobjawowa (klasyczna, jawna) – stosunkowo łatwa do rozpoznania ze względu na występowanie charakterystycznych objawów:
- bóle i wzdęcia brzucha,
- biegunki wodniste lub tłuszczowe,
- niechęć do jedzenia, utrata masy ciała,
- wymioty,
- zaburzenia rozwoju u dzieci, opóźnienie dojrzewania,
- niedobory (głównie żelaza, kwasu foliowego, witamin) będące konsekwencją złego wchłaniania,
- zapalanie opryszczkowate skóry,
- zajady w kącikach ust i zapalenie języka,
- niski wzrost.
Występujące symptomy bardzo często kierują wzrok lekarzy w stronę zespołu jelita drażliwego, bądź też łączą je ze stresem. W związku z tym celiakia często nie zostaje rozpoznana. Ta postać choroby występuje zdecydowanie rzadziej niż postać niema.
Przede wszystkim dotyczy dzieci, kobiet w ciąży i osób starszych.
- Skąpoobjawowa (ubogoobjawowa, niema) – zwykle bez towarzyszących objawów typowych dla formy jawnej. W obrazie błony śluzowej jelita występują jednak objawy typowe dla celiakii. Mogą wystąpić w tej postaci: niedokrwistość, hipercholesterolemia, zaburzenia neurologiczne, próchnica zębów.
- Ukryta (utajona, latentna) – ten rodzaj celiakii charakteryzuje się występowaniem charakterystycznych przeciwciał we krwi, przy prawidłowym obrazie jelita. Daje to podstawy do stwierdzenia, że w przyszłości rozwinie się pełnoobjawowa choroba.
Dominujące objawy choroby różnią się w zależności od wieku chorego. U dorosłych zwykle dominują objawy pozajelitowe. Choroba zwykle zaczyna się stopniowo, zdarza się, że od wystąpienia pierwszych symptomów do postawienia diagnozy może upłynąć nawet około 10 lat. Czynnikiem, który przyspiesza ujawnienie się choroby jest ciąża, biegunka podróżnych, nieżyt żołądkowo-jelitowy o ostrym przebiegu, a także zabiegi chirurgiczne wykonywane w obrębie przewodu pokarmowego. Znane są także przypadki nagłego ujawnienia się choroby.
Jak wygląda diagnostyka w przypadku celiakii?
Jeśli mamy podejrzenie, że chorujemy na celiakię nie należy eliminować ze swojej diety produktów zawierających gluten, gdyż zaburzy to diagnostykę. W celu rozpoznania choroby należy wykonać badania serologiczne z krwi. Zwykle lekarz zleca oznaczenie przeciwciał przeciwko:
- gliadynie (IgA-AGA, IgG-AGA)
- endomysium mięśni gładkich (IgA-EMA)
- tkankowej transglutaminazie (IgA-tTG)
Wymienione przeciwciała są charakterystyczne dla występowania celiakii, jednak ich brak jej nie wyklucza. Zdarzają się pacjenci, u których nie występują typowe przeciwciała, a jednak choroba u nich występuje. Dlatego też do pełnego rozpoznania konieczne jest wykonanie biopsji jelita cienkiego, mającej kluczowe znaczenie w rozpoznaniu celiakii. W diagnostyce wykonuje się także badania genetyczne, które pozwalają stwierdzić, czy obecne są geny odpowiedzialne za wystąpienie choroby. Predyspozycję genetyczną ujawnia obecność genów HLA-DQ2 lub DQ8. Ich brak w zasadzie wyklucza obecność celiakii. Wykonanie testów genetycznych w niektórych przypadkach pozwala uniknąć biopsji jelita cienkiego.
Leczenie celiakii
Leczenie celiakii opiera się na wyeliminowaniu z diety wszystkich produktów zawierających gluten. Choroba wymaga stosowania diety bezglutenowej przez całe życie! Poprawa samopoczucia chorego zwykle następuje po ok. 2 tygodniach od wprowadzenia diety. Lepsze samopoczucie po zastosowaniu diety ostatecznie potwierdza, że diagnoza jest właściwa. U osób, które nie stosują diety mogą wystąpić poważne powikłania, do których należą, m.in.: rak gardła, przełyku, jelita cienkiego, chłoniak jelita cienkiego, celiakia oporna na leczenie, niepłodność, poronienia nawykowe, przedwczesny poród, osteoporoza i osteomalacja, patologiczne złamania.
Warto również pamiętać, że celiakia i uczulenie na gluten to nie są te same choroby. Uczulenie na gluten nie jest chorobą autimmunologiczną, tak jak celiakia, daje nieco inne objawy oraz inaczej się je diagnozuje.
Przykłady produktów przeciwwskazanych w celiakii:
- pieczywo – każde – jeśli nie jest oznaczone jako bezglutenowe,
- produkty zbożowe z mąki pszennej, żytniej, kasza manna, kasza kuskus, kasza jęczmienna, kaszki błyskawiczne zbożowe i mleczno – zbożowe,
- większość gotowych dań warzywnych typu instant np. zupy instant, fasola w sosach, gotowe sosy np. do makaronu,
- produkty mleczne z dodatkami zbożowymi np. z muesli, ziarnami zbóż,
- przetwory mięsne, rybne, drobiowe zawierające w swoim składzie gluten,
- słodycze zawierające gluten, skrobię, syrop glukozowo-fruktozowy,
- kawa zbożowa, kakao owsiane, napoje słodzone słodem jęczmiennym, piwo.
Produktami naturalnie bezglutenowymi są: kukurydza, ryż, ziemniaki, soja, proso, gryka, amarantus, maniok, soczewica, fasola, orzechy, a także jaja, mięso, owoce i warzywa.
Źródło:
- Bierła J. B. i wsp., Diagnostyka celiakii i badania przesiewowe w grupach ryzyka. W: Diagnostyka laboratoryjna. http://www.diagnostykalaboratoryjna.eu/journal/2016-52-3;_205-210.pdf (dostęp: 08.03.2017 r.)
- Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na diecie bezglutenowej. Celiakia i dieta bezglutenowa, praktyczny poradnik.
- Satora D., i wsp.. Celiakia – choroba nie tylko dziecięca. W: Family Medicine & Primary Care Review 2011, 13, 1: 90–94.
- Szajewska H., Zaburzenia trawienia i wchłaniania. Celiakia. W: Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych 2013. Rozdział 2.1, s. 928 – 932.
- www.celiakia.pl/celiakia (dostęp 07.03.2017 r.)
- https://zasadyzywienia.pl/dieta-bezglutenowa.html (dostęp 15.03.2017 r.)
- http://www.celiakia.pl/produkty-dozwolone/ (dostęp 15.03.2017 r.)
Źródło ilustracji: pl.123rf.com
