Czosnek niedźwiedzi należy do rodziny amarylkowatych z podrodziny czosnkowych. Od wielu lat wykorzystywany jest jako roślina lecznicza oraz ozdobna z przeznaczeniem do spożycia. Czosnek niedźwiedzi to bylina, która występuje nie tylko w Polsce, ale spotkać ją można również i w całej Europie. Obecna jest również na terenach północnej Azji. Występuje na terenie Polski, głównie w Sudetach, Kotlinie Sandomierskiej, Karpatach oraz wyżynach. Na polskich nizinach występuje bardzo sporadycznie, jednak można napotkać go na Ziemi lubuskiej, Podlasiu, Mazowszu czy w Wielkopolsce. Nie występuje on jednak na terenach, które swoją wysokością oscylują powyżej 1900 m n.p.m. Najwyżej na terenie Polski występuje na stokach Babiej Góry.
Swym wyglądem do złudzenia przypomina konwalię majową, lub czosnek ozdobny. Wysokość którą osiąga, waha się w przedziale 20-50 cm. Jego lancetowate, długie, jadalne liście zawierają wszystkie bogactwa, które oferuje roślina. Jego ozdobą są białe, kuliste kwiatostany.
W masowych ilościach czosnek niedźwiedzi był przez bardzo długi okres nieobecny w polskiej kuchni. Dużo większym zainteresowaniem cieszył się w krajach niemieckojęzycznych oraz w krajach należących do dawnego ZSRR. Nazwa najprawdopodobniej pochodzi od wierzeń, że niedźwiedzie, które właśnie wybudziły się z zimowego snu, żywiły się nim, aby oczyścić swój układ pokarmowy oraz nabrać sił po długim śnie.
Cechą charakterystyczną rośliny jest wydzielanie silnego zapachu. Czosnek niedźwiedzi jest rośliną, która swoim składem jest bogatsza w siarkę dzięki czemu, najważniejszym składnikiem występującym w roślinie są olejki eteryczne bogate w związki siarkowe oraz żelazo w łatwo przyswajalnej formie. Zawartość olejku eterycznego wynosi około 0,007%, natomiast obecny kwas askorbinowy występuje w ilości 2,7-7,7 mg%. Czosnek niedźwiedzi bogaty jest również w flawonoidy, enzymy, aminokwasy, witaminy, saponiny czy związki o działaniu antybiotycznym. Czosnek niedźwiedzi jest wysoce bogaty w mikro- oraz makro-elementy. Największe ilości odnotowano w przypadku żelaza (230 mg/kg), magnezu (7,0 mg/kg) oraz manganu (1,6 mg/kg). Roślina zawiera również wiele związków fenolowych, polisacharydów oraz kwasów tłuszczowych.
Warto jednak zaznaczyć, że dla wielu ssaków roślina ta jest trująca. W wielkim stopniu narażone są na zatrucia głównie psy, skąd w dawniejszych latach nazywano go również psim czosnkiem.
Czosnek niedźwiedzi od wielu lat stosowany był w ludowej medycynie. Związane to było z właściwościami podobnymi do czosnku zwyczajnego. Różnica natomiast wynika z wykorzystywanych do celów kulinarnych części rośliny – w przypadku czosnku zwyczajnego korzysta się z cebulek, natomiast w czosnku niedźwiedzim z charakterystycznych, zielonych liści. Należy pamiętać, że roślina ta zakwalifikowana jest pod częściową ochronę. Oznacza to, że nie można zrywać go w lesie. Roślina charakteryzuje się niezwykle mocną wrażliwość na zmiany środowiska oraz mikroklimatu leśnego. Zapis ten uregulowany jest prawnie w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dn. 5.01.2012 r. dotyczącego ochrony roślin gatunkowych. Jeżeli natomiast jest uprawiany na plantacjach lub w prywatnych ogrodach – jego zbiór jest w pełni legalny.
Bibliografia:
- Boss-Teichmann C., 2009, Czosnek niedźwiedzi smaczny, tani, zdrowy, Wyd. Bellona, Warszawa
- Bogacz A., 2007, Co nowego w świecie aromatów i dodatków do żywności, Przemysł Fermentacyjny Owocowo-Warzywny 1
- Boss-Teichmann C., 2009, Czosnek niedźwiedzi smaczny, tani, zdrowy, Wyd. Bellona, Warszawa
- Czikow P., Łaptiew J., 1987, Rośliny lecznicze i bogate w witaminy, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne
- Dżugan M., Kordiaka R., Kacaniova M., Wesołowska M., Czosnek niedźwiedzi jako uzupełnienie wiosennej diety, 2014, Właściwości produktów i surowców żywnościowych. Wybrane zagadnienia
- Mowszowicz J., 1985, Przewodnik do oznaczania krajowych roślin zielarskich, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne
