Pomimo tego, że specjaliści biją na alarm, świadomość na temat skutków picia alkoholu w ciąży w społeczeństwie jest wciąż niewystarczająca. Wciąż przekazywane są przekonania na przykład dotyczące tego, że niewielka ilość czerwonego wina może być korzystna dla ciężarnej lub że alkohol pity na wczesnym etapie ciąży nie zaszkodzi dziecku. Tymczasem nie istnieje bezpieczna ilość alkoholu, którą kobieta może spożyć w trakcie ciąży. Nawet jednorazowa, niewielka ilość alkoholu podnosi ryzyko wystąpienia nieprawidłowości w rozwoju płodu. Spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych, czyli w skrócie FASD (Fetal Alcohol Spectrum Disorders) to wspólna nazwa dla wad wrodzonych, które powstały na skutek prenatalnej ekspozycji na alkohol. Opisuje ono szerokie spektrum zaburzeń, w którym można zaobserwować zarówno pełnoobjawowy FAS (który jest najcięższą formą), jak również jedynie część objawów takich jak częściowy FAS czy Neurorozwojowe Zaburzenia Zależne od Alkoholu (ARDN).
Jak alkohol pity w ciąży wpływa na rozwój dziecka?
FAS ze względu na swoją specyfikę jest najbardziej widocznym i najczęściej rozpoznawanym zaburzeniem z grupy FASD. Charakterystyczną cechą jest współwystępowanie trzech elementów, które w przypadku żadnej innej choroby nie występują razem. Są to zahamowanie wzrostu w okresie płodowym lub późniejszym, charakterystyczne zmiany dysmorficzne twarzy oraz nieprawidłowy rozwój centralnego układu nerwowego.
Dzieci matek spożywających alkohol w ciąży rodzą się z zaburzeniami w zakresie ośrodkowego układu nerwowego Jest to wspólny i niezmienny elementem wszystkich rozpoznań FASD. Takie nieprawidłowe funkcjonowanie mózgu objawiać się może na wielu płaszczyznach zarówno psychicznych, jak i fizycznych. Typowe zaburzenia osób z FAS obejmują między innymi opóźnienie umysłowe oraz niższy iloraz inteligencji. Osoby te mają nierzadko również problemy z pamięcią, rozumieniem pojęć abstrakcyjnych, ograniczony zasób słów, czy problemy z odróżnieniem świata rzeczywistego od nierealnego. Wśród problemów z jakimi muszą się zmagać już od najmłodszych lat jest również trudność w nauce i utrzymaniu skupienia, brak umiejętności społecznych np. nawiązywania prawidłowych kontaktów. Osoby z FAS może cechować również nadpobudliwość, agresja, impulsywność oraz nieumiejętność wyciągania wniosków, przewidywania, konsekwencji zachowań. Borykają się także z niedojrzałością emocjonalną, osłabione są również ich zdolności adaptacyjne i komunikacyjne. Badania wskazują również, że w dorosłości osoby te mają skłonność do nałogów, depresji oraz stanów lękowych.
Problemy psychiczne to jedno, ale jak podkreślają specjaliści skutki picia alkoholu w ciąży odbijają się również na rozwoju i zdrowiu fizycznym u dotkniętych FAS dzieci. Ekspozycja na alkohol w życiu płodowym wpłynąć może na nieprawidłową budowę narządów wewnętrznych takich jak serce, wątroba, nerki. Dzieci te mogą wykazywać również kłopoty ze słuchem i wzrokiem. Problem może również dotyczyć kości oraz mięśni wpływając na napięcie mięśniowe. Anatomicznie da się zauważyć, że dzieci z FAS mają słabiej rozwiniętą żuchwę, słabo zaznaczona jest też rynienka podnosowa. Cechą charakterystyczną dla tej choroby jest specyficzny wygląd tj. niskie czoło, wąska górna warga, niewielkie i szeroko rozstawione oczy, z charakterystyczną dla FAS fałdą występującą w kącikach oraz niesymetryczne uszy. Pamiętać jednak musimy, że tak jak nie wszystkie dzieci, u których występuje FAS są do siebie podobne, tak również ich fizyczne i psychiczne problemy mogą różnić się między sobą występowaniem i nasileniem. Nie da się również zaraz po urodzeniu sprawdzić noworodka pod kątem wszystkich objawów, ponieważ wiele z nich ujawnia się w późniejszym czasie, głównie między 2. a 10. rokiem życia.
Statystyki dotyczące FASD
Szacuje się, że w Europie FASD jest najbardziej rozpowszechnionym, niegenetycznym schorzeniem neurorozwojowym i dotyka ono około 1%
wszystkich żywych urodzeń (Carpenter, 2011). Problemowi picia alkoholu w ciąży w Polsce od lat przygląda się Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Z danych opublikowanych przez tę instytucję w 2015 roku, wynika, że w Polsce FASD występuje nie rzadziej niż u 20 na 1000 dzieci w wieku 7-9 lat, a w tym pełnoobjawowy FAS u 4 na 1000. Dane te są alarmujące i dają do myślenia, ponieważ oznacza to, że FASD występuje częściej niż np. zaburzenia ze spektrum autyzmu (15 na 1000; Baio, 2014) lub zespół Downa (1 na 1000, Shin i in., 2009).
Rola profilaktyki w walce z rozpowszechnieniem FASD
Społeczeństwo, w tym głównie kobiety w wieku prokreacyjnym, muszą wiedzieć, że zaburzenia wynikające ze spożywania alkoholu na jakimkolwiek etapie ciąży są nieodwracalne i nieuleczalne. Nie da się cofnąć niekorzystnych zmian do których doszło na etapie życia płodowego, jednak poprzez całkowitą abstynencję można w 100% zapobiec ich wystąpieniu.
Kluczową rolę w zapobieganiu FASD i ograniczaniu jego wpływu na rozwój dziecka odgrywają lekarze pierwszego kontaktu, ginekolodzy, pediatrzy, położne, pielęgniarki, którzy dzięki swojej wiedzy i umiejętnościom mogą przekazywać rzetelne informacje na temat picia alkoholu w czasie ciąży, jak również diagnozować FASD i monitorować stan zdrowia dzieci nim dotkniętych. Pracujący w POZ specjaliści jak nikt inny stają przed wyzwaniem obalania stereotypów i szerzenia wiedzy na temat picia alkoholu w ciąży. Jak wskazują raporty PARPA większość kobiet, które piły alkohol podczas ciąży, robiła to zanim się dowiedziała, że jest w ciąży. Co ważne, dzieci z FASD rodzą się w rodzinach o różnym statusie społeczno -ekonomicznym i o różnym poziomie wykształcenia. Istotna jest również kwestia zapewnienia wsparcia matkom, które same borykają się z problemami zdrowia psychicznego, były maltretowane i/lub seksualnie wykorzystywane. Niektóre z nich również zdiagnozowane są jako osoby z FASD. System ochrony zdrowia musi zatem podchodzić do problemu picia alkoholu przez ciężarne wielotorowo – ważne jest zarówno zapewnienie dostępu do opieki medycznej, jak również szerzenie wiedzy w zakresie szkodliwości picia alkoholu.
Źródła:
FASD w Polsce Skala problemu i propozycje rozwiązań, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, https://www.ciazabezalkoholu.pl/images/file/RozpowszechnianieFASD/FASD_w_Polsce.pdf
Płodowy Zespół Alkoholowy FAS, Violetta Skrzypulec-Pinta, https://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/16ca3bc940d9cf61c1257d50003663c8/$FILE/FAS%20-%20p%C5%82odowy%20zesp%C3%B3%C5%82%20alkoholowy.pdf
Zdjęcie: www.unsplash.com/
