Immunoprofilaktyka obejmuje działania podejmowane w celu wzmacniania odporności człowieka, zapobiegania występowaniu oraz zwalczania chorób zakaźnych poprzez wprowadzenie do organizmu surowicy odpornościowej lub immunoglobuliny (białko krwi, które ma zdolność rozpoznawania i przyłączania się do antygenu) zawierającej swoiste przeciwciała. Dzięki podaniu tych preparatów, w momencie kolejnego kontaktu z drobnoustrojem, organizm zareaguje, produkując odpowiednie przeciwciała i tym samym chroniąc organizm przez rozwojem choroby.
Immunoprofilaktykę można podzielić na:
- czynną (szczepienia) – oznacza wprowadzenie do organizmu odpowiedniego antygenu (substancji zdolnej do wzbudzenia odpowiedzi układu odpornościowego) bądź grupy antygenów drobnoustroju, zwiększających odporność organizmu przez pobudzenie swoistej odpowiedzi immunologicznej, która chroni przed wystąpieniem późniejszego zakażenia lub zachorowania;
- bierną (surowice odpornościowe, immunoglobuliny, antytoksyny) – oznacza pozajelitowe (podskórne, domięśniowe lub dożylne) podanie gotowych przeciwciał pochodzenia ludzkiego bądź zwierzęcego o charakterze ochronnym. Preparaty do uodpornienia biernego stosowane są przede wszystkim do celów leczniczych, w mniejszym stopniu profilaktycznych;
- czynno-bierną – stanowi ona kombinację dwóch wymienionych powyżej immunoprofilaktyk. Tego typu uodpornienie jest głównie stosowane po ekspozycji na zakażenie, np. tężcem lub wścieklizną.
Schemat pozyskiwania odporności przez preparaty wykorzystywane w immunoprofilaktyce jest zbliżony do naturalnego procesu pozyskiwania odporności wywołanej zakażeniem. Wprowadzane do organizmu antygeny patogenów alarmowych pobudzają układ odpornościowy. Pozyskanie uodpornienia ma zarówno na celu, całkowitą ochronę organizmu przed zakażeniem, ale także wzmocnienie go w momencie gdy dojdzie do zakażenia, dzięki temu osoba zakażona będzie łagodniej reagowała na chorobę.
Okres odporności na daną chorobę po zaszczepieniu jest różny i zależy od rodzaju szczepionki (żywa, zabita), liczby podanych dawek szczepionek, w tym dawek przypominających oraz ogólnego stanu zdrowia osoby poddawanej zaszczepieniu.
Za kryterium podziału szczepionek przyjmuje się: postać antygenu, postać szczepionki oraz ich swoistość.
Ze względu na postać antygenu wchodzącego w skład preparatu, można wyróżnić szczepionki:
- żywe, tzw. atenuowane – zawierające żywe drobnoustroje pozbawione lub o zmniejszonych właściwościach patogennych, z zachowanymi właściwościami antygenowymi (np. szczepionki bakteryjne – przeciw gruźlicy (BCG) lub wirusowe -przeciw odrze, śwince, różyczce, ospie wietrznej, poliomyelitis). Szczepionki te są odzjadliwione i nie mogą wywołać choroby
- zabite, tzw. inaktywowane – zawierające odpowiednio przygotowane drobnoustroje, ich antygeny lub produkty metabolizmu drobnoustrojów. Wyróżnić można szczepionki zawierające: zabite (inaktywowane) całe drobnoustroje (np. szczepionka przeciw krztuścowi (pełnokomórkowa), przeciw cholerze), fragmenty zabitych drobnoustrojów (np. przeciw grypie), oczyszczone antygeny (np. przeciw WZW typu B), produkty metabolizmu drobnoustrojów (anatoksyny lub inaczej toksoidy, np. anatoksyna błonicza, tężcowa, jadu kiełbasianego).
Szczepionki zawierające żywe drobnoustroje nie powinny być podawane kobietom w ciąży, ze względu na potencjalne niebezpieczeństwo dla rozwijającego się płodu. Również występowanie ciężkiego niedoboru odporności, stanowi przeciwskazanie do stosowania szczepionek zawierających żywe drobnoustroje.
Pod względem postaci, szczepionki można podzielić na:
- płynne – dostarczana jest osobom szczepiącym w postaci płynu, gotowego do wstrzyknięcia lub podania inną drogą do organizmu.
- wysuszone – preparaty te, przed wprowadzeniem do organizmu muszą zostać rozpuszczone w dołączonym do szczepionki rozpuszczalniku. Posiadają większą trwałość, niż preparaty płynne.
Pod względem swoistości, szczepionki można podzielić na:
- monowalentne – zawierają szczepy jednego drobnoustroju lub antygeny pochodzące z jednego gatunku drobnoustroju. Uodparniają one wyłącznie na jedną chorobę zakaźną (np. szczepionka przeciw tężcowi, błonicy),
- poliwalentne – zawierają antygeny pochodzące z kilku podtypów jednego gatunku drobnoustrojów, organizm uzyskuje uodpornienie przeciwko jednej chorobie wywołanej przez te podtypy (np. przeciwko HPV).
Źródło:
- Wysocki J. Mrukowski J. Immunoprofilaktyka chorób infekcyjnych u dorosłych, http://www.mp.pl/szczepienia/artykuly/podrecznik/show.html?id=86604 [dostęp: 09. 03. 2014 r.]
- Mazurowska-Magdzik W. Podstawowe informacje o uodpornieniu. Wyd. alfa-medica Press. Warszawa 2003.
