Starzenie się społeczeństwa jest jednym z najważniejszych procesów demograficznych jaki obserwuje się we współczesnym świecie. Proces starzenia i związane z nim problemy dotyczą wszystkich państw, jednak jego tempo jest zróżnicowane w zależności od współczynników rodności, umieralności i migracji. W Polsce występuje systematyczny wzrost liczby osób powyżej 65 r. życia, z danych GUS wynika, że w 2018 roku liczba osób w tej grupie wiekowej stanowiła 17,5 % w odniesieniu do całej populacji w Polsce. W województwie małopolskim w roku 2018 osoby po 65 r. ż stanowiły 16,4 % ogólnej liczby ludności w województwie. Mając na uwadze powyższe, warto zwrócić na pewne problemy i zagrożenia zdrowotne dotyczące właśnie tej grupy wiekowej.
Grypa
Jest zespołem objawów klinicznych związanych z ostrym zakażeniem układu oddechowego, wywołanym przez wirusa grypy. Okres wylęgania wynosi od 1 do 7 dni. Okres zakaźności wynosi 1 dzień przed i 3-5 dni po wystąpieniu objawów. Osoby po 65 r. ż. zaliczane są do grupy zwiększonego ryzyka przebiegu i powikłań grypy. Dla tej grupy osób choroba ta może stanowić zagrożenie życia.
| Zachorowania i podejrzenia zachorowań na grypę w woj. małopolskim | ||||||
| Rok | Ogółem | 0-4 | 5-14 | 15-64 | 65+ | % udział osób 65+ w ogólnej liczbie |
| 2016 | 425 674 | 95 342 | 103 282 | 191 389 | 35 661 | 8,4% |
| 2017 | 494 073 | 112 388 | 106 780 | 229 437 | 45 468 | 9,2% |
| 2018 | 519 931 | 114 922 | 112 579 | 244 970 | 47 460 | 9,1% |
| 2019 (do 15 marca) | 201 882 | 43 997 | 43 966 | 95 017 | 18 902 | 9,4% |
źródło: Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Krakowie
Co mogą zrobić osoby w podeszłym wieku, aby uchronić się przed grypą?
Najskuteczniejsze są szczepienia ochronne! Ponadto: higiena rąk (częste mycie rąk wodą z mydłem), noszenie maseczki na twarz, zasłanianie ust podczas kaszlu i kichania chusteczką jednorazową, unikanie tłumu i masowych zgromadzeń, częste wietrzenie pomieszczeń oraz izolowanie chorych.
Odra
Odra jest wysoce zakaźną chorobą wirusową szerzącą się drogą powietrzno-kropelkową. Osoba, która wcześniej nie chorowała na odrę i nie była szczepiona przeciw odrze jest podatna na zakażenie i w przypadku styczności z osobą chorą ulegnie zakażeniu z prawdopodobieństwem wynoszącym ok. 98%. Osoba zakażona wirusem odry jest zakaźna dla otoczenia jeszcze przed wystąpieniem jakichkolwiek
klinicznych objawów choroby (nawet do 5 dni przed wystąpieniem wysypki), z największym nasileniem zakaźności w okresie 2-3 dni przed wystąpieniem wysypki odrowej, tj. w okresie występowania
wstępnych niecharakterystycznych objawów: gorączki, nieżytu dróg oddechowych (nieżyt nosa i suchy kaszel) i zapalenia spojówek. Po tym czasie zakaźność odry zmniejsza się, lecz utrzymuje się do 3 dni od pojawienia się wysypki odrowej. Rozpoznanie odry w okresie występowania wstępnych, prodromalnych objawów klinicznych oraz objawów ze strony układu oddechowego, wspólnych dla większości chorób wirusowych, jest trudne. Z tych powodów odra ma wysoki potencjał epidemicznego szerzenia się na osoby nieuodpornione, mające styczność z osobą
chorą. Do głównych objawów zalicza się: gorączkę ( 39-41°C ), suchy kaszel, zapalenie gardła, katar, zapalenie spojówek ze światłowstrętem.
| Odra | |||||
| Rok | Liczba zachorowań w roku | Zapadalność na 100 tyś. | Hospitalizacja | ||
| liczba | % | ||||
| Polska | 2017 | 63 | 0,16 | 38 | 60,3 |
| 2018 | 355 | 0,92 | 205 | 57,7 | |
| Woj. małopolskie | 2017 | 3 | 0,09 | – | – |
| 2018 | 9 | 0,27 | 5 | 55,6 | |
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NIZP-PZH
Podstawową i najskuteczniejszą metodą profilaktyki zapobiegania są szczepienia ochronne. Należy pamiętać, iż obowiązek szczepień został wprowadzony od 1975 r. ż. Osoby urodzone przed tym rokiem, a zainteresowane zaszczepieniem się powinny zwrócić się do swojego lekarza rodzinnego.
Udar
Udary stanowią III najczęstszą przyczynę śmierci na świecie po chorobach serca i nowotworach oraz stanowią najczęstszą przyczynę inwalidztwa osób po 50 roku życia. Jest to zespół objawów neurologicznych, wynikających z nagłego zaburzenia dopływu krwi do mózgu. Często przed udarem właściwym występuje tzw. mały udar, inaczej przemijające niedokrwienie mózgu. Objawy te utrzymują się zwykle 15-60 minut, najdłużej 24 godziny i same ustępują całkowicie, często poprzedzają wystąpienie trwałych objawów neurologicznych, szacuje się że co 5 chory ma objawy ostrzegawcze przed wystąpieniem udaru dokonanego. Do głównych objawów zalicza się: nagłe zaburzenia czucia lub drętwienie jednej strony ciała, jednostronne wykrzywienie twarzy- widoczny opadający kącik ust, nagłe jednostronne osłabienie kończyn ( niedowład połowiczy), nagłe zaburzenia mowy i widzenia oraz zawroty głowy z towarzyszącymi zaburzeniami w utrzymaniu równowagi.
Udar jest drugą pod względem częstości przyczyną otępienia, znaczącą przyczyną depresji, a także najczęstszą przyczyną padaczki u osób w podeszłym wieku.
Według Badania Chorobowości Szpitalnej Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego (NIZP-PZH), ogólna liczba hospitalizacji w Polsce w 2014 r. z powodu chorób naczyń mózgowych wynosiła 144,7 tys., a współczynnik hospitalizacji 37,6/10 tys. mieszkańców. U osób w grupie 65+ obserwowano się najwyższe współczynniki hospitalizacji z powodu chorób naczyń mózgowych ( 174,8/10 tys.).
Jak możemy zmniejszyć ryzyko wystąpienia udaru?
W przypadku udaru niedokrwiennego jak i krwotocznego kluczowym czynnikiem ryzyka jest nadciśnienie tętnicze. Wykrywalność oraz skuteczne leczenie nadciśnienia w Polsce nie jest wystarczające, w związku z tym zalecana jest profilaktyczna, ścisła kontrola ciśnienia tętniczego. W wypadku stwierdzenia nadciśnienia, konieczne jest stosowanie farmakoterapii jak i podejmowanie działań niefarmakologicznych, do których zaliczmy: zmniejszenie masy ciała (w przypadku nadwagi), ograniczenie spożycia soli kuchennej, nie nadużywanie alkoholu i palenia papierosów, a także podejmowanie aktywności ruchowej.
Nowotwór jelita grubego
Rozwija się ze zmian łagodnych tzw. polipów, zachorowania na ten nowotwór związane są epidemiologicznie z wiekiem, znaczny wzrost zachorowań obserwuje się u osób po 65 r. ż. W Polsce znajduje się na II miejscu pod względem częstości zachorowań. Podstawowym narzędziem w rozpoznawaniu jest badanie endoskopowe- kolonoskopia.
Do najczęstszych objawów choroby zalicza się: zmiana rytmu wypróżnień w ostatnich miesiącach, krew w stolcu, niedokrwistość, osłabienie, utrata masy ciała, ból brzucha.
Wyleczalność raka jelita grubego jeśli zostanie on wykryty we wczesnym stadium wynosi 90-95%!
Co można zrobić, aby zapobiec chorobie?
W celu zmniejszenia ryzyka zachorowania należy dbać o prawidłową masę ciała, ważne jest również podejmowanie aktywności fizycznej minimum jedną godzinę dziennie. W profilaktyce raka jelita grubego istotne znaczenie mają również spożywane produkty. Podstawą diety powinny być warzywa i owoce oraz produkty zbożowe, wśród których najlepsze dla jelit są otręby pszenne, brązowy ryż, kasze, które ułatwiają pracę jelit. Ważnym elementem w diecie jest również nabiał, zawarty w nim wapń dobrze wiąże kwasy żółciowe. Należy wyeliminować w miarę możliwości przetworzone, czerwone mięso, a także alkohol.
Borelioza
Najczęściej występująca na półkuli północnej choroba przenoszona przez kleszcze. Choroba ma charakter postępujący, objawy dotyczą wielu układów i mogą się pojawiać z różnym nasileniem. Większość dotkniętych nią osób może nie wiedzieć o jej istnieniu. Odczuwają różne dolegliwości ( bóle, depresja, zmęczenie),
W chorobie wyróżnia się dwa stadia:
I stadium: po kilku dniach lub 1-3 tyg. od ukąszenia, u ok. 80% pojawia się rumień wędrujący oraz inne miejscowe zmiany, którym mogą towarzyszyć objawy grypo-podobne,
II stadium: dochodzi do zakażenia wielu narządów i układów.
| Borelioza z Lyme | |||||
| Rok | Liczba zachorowań w roku | Zapadalność na 100 tyś. | Hospitalizacja | ||
| liczba | % | ||||
| Polska | 2017 | 21513 | 56,0 | 2324 | 10,8 |
| 2018 | 20147 | 52,4 | 2120 | 10,5 | |
| Woj. małopolskie | 2017 | 3322 | 98,1 | 230 | 6,9 |
| 2018 | 3640 | 107,2 | 158 | 4,3 | |
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NIZP-PZH
Przebycie choroby nie zapewnia odporności na powtórne zachorowanie. Dotychczas nie powstała szczepionka przeciw boreliozie z Lyme.
Kleszczowe zapalenie mózgu
Jest chorobą wirusową, źródłem infekcji może być głównie ukąszenie przez zakażonego kleszcza lub poprzez spożycie niepasteryzowanego mleka zakażonego zwierzęcia.
Okres rozwoju choroby wynosi od 7 do 14 dni, pierwsza faza przebiega bez objawów lub z objawami grypy, u części zakażonych osób po 14 dniach dochodzi do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego. Może to prowadzić do zapalenia rdzenia kręgowego, opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenia mózgu.
Nie da się uchronić przed ukąszeniami kleszczy, obecnie jedynym skutecznym sposobem ochrony przed tą chorobą jest szczepienie. Aby utrzymać ochronę przed zakażeniem niezbędne jest przyjęcie 3 dawek szczepienia pierwotnego oraz dawkę przypominającą co 3-5 lat.
Jak chronić się przed kleszczami?
W celu ograniczenia ukąszenia przez kleszcza zaleca się przed wejściem do lasu/parku założenie odpowiedniego ubrania, stosowania repelentów – które w skuteczny sposób odstraszają kleszcze, istotne jest również aby po powrocie do domu obejrzeć dokładnie swoje ciało.
Upadki
Szacuję się, że co 3 osoba po 65 r. ż. narażona jest na upadek przynajmniej raz w roku, a co 5 przyczyna zgonów w tej grupie wiekowej jest następstwem urazu powstałego w wyniku upadku. Następstwa upadków u osób starszych są zazwyczaj poważne w skutkach- osłabienie układu kostnego osteoporozą, odruchy obronne są wolniejsze- czas reakcji wraz z wiekiem ulega wydłużeniu. Do czynników ryzyka upadków zalicza się: czynniki zdrowotne ( niedowidzenie/ślepota, zaburzenie równowagi, dysfunkcja narządów ruchu) oraz czynniki środowiskowe ( niedostosowanie mieszkań, niewłaściwe oświetlenie, środki komunikacji miejskiej).
W profilaktyce upadków niezbędne jest podejmowanie następujących działań:
Zakaz rozmieszczania reklam na chodnikach oraz na wysokości głowy przechodniów, gdyż stanowi zagrożenie doznania urazu, wyposażenie osób niedowidzących w białe laski, noszenie okularów z filtrem dla polepszenia kontrastu widzenia, wyposażenie osób z dysfunkcją ruchu w balkoniki, codzienna dawka ruchu- co najmniej 30 min., ćwiczenia przy muzyce, wykorzystanie alarmów na rękach- służące połączeniu z centralą w przypadku nagłego zagrożenia zdrowia, organizowanie pomocy w domach- przy ubieraniu, przygotowaniu posiłku itp., dostosowanie środków komunikacji miejskiej dla potrzeb seniorów, pomoc w przystosowaniu mieszkań, np. usunięciu progów, właściwe oświetlenie mieszkań, bloków, ulic – 65 letni człowiek, potrzebuje 4-krotnie więcej światła niż 20-latek usunięcie dywanów, kabli o które można się potknąć, montowanie pryszniców zamiast wanien oraz umieszczenie uchwytów wspomagających równowagę.
Cukrzyca
Poważna, przewlekła i nieuleczalna choroba, występuje, gdy:
– trzustka nie wytwarza wystarczającej ilości insuliny- cukrzyca typu 1,
– organizm nie jest w stanie skutecznie wykorzystać insuliny, którą sam wytwarza- cukrzyca typu 2.
Częstość występowania cukrzycy wzrasta wraz z wiekiem, u osób powyżej 65 r. ż . sięga 25-30%.
Do najczęstszych powikłań cukrzycy zalicza się: uszkodzenie serca i naczyń krwionośnych, uszkodzenie oczu, zaburzenie i /lub uszkodzenie pracy nerek, udar mózgu, wystąpienie zespołu stopy cukrzycowej, retinopatia.
Zarówno w przypadku cukrzycy jak i innej choroby- lepiej zapobiegać niż leczyć. Co zrobić by ustrzec się przed cukrzycą?
Należy pamiętać, że cukrzyca jest chorobą nieuleczalną, a leczenie jest długotrwałe i wymaga stałej uwagi oraz kontroli. Jednym z głównych czynników wpływających na powstanie cukrzycy jest niewłaściwa dieta. Spożywanie produktów, które nie powodują zbyt szybkiego wzrostu poziomu cukru we krwi (produkty z niskim indeksem glikemicznym) może sprawić, że ochronimy organizm przed chorobą. Przykłady produktów z niskim IG: jaja, ryby, fasolka szparagowa, kalafior, buraki czerwone, marchew surowa, pomidory, chudy twaróg. Ważne jest szybkie rozpoznanie cukrzycy i zastosowanie odpowiedniego leczenia. Istotną rolę odgrywają badania przesiewowe, które należy przeprowadzić u każdej osoby powyżej 45 r. ż., a także niezależnie od wieku raz do roku u osób: u których występuje nadwaga, cukrzyca występująca w rodzinie, z niskim poziomem aktywności fizycznej, z grupy środowiskowej lub etnicznej częściej podatnej na cukrzycę, u których we wcześniejszym badaniu na czczo stwierdzono nieprawidłową glikemię lub nietolerancję glukozy, z przebytą cukrzycą ciążową, u których występują problemy sercowo-naczyniowe, z występującym nadciśnieniem tętniczym oraz u kobiet, które urodziły dziecko o masie ciała >4 kg.
Pamiętajmy o właściwej diecie!
U osób w starszym wieku następuje spadek zapotrzebowania energetycznego poprzez ograniczenie aktywności fizycznej co wiąże się z koniecznością zmiany sposobu żywienia. Częstym zjawiskiem jest spadek masy ciała i niedożywienie, zmiana składu ciała, zmniejszenie wykorzystania glukozy, podwyższony poziom lipidów we krwi, braki w uzębieniu, gorsze wchłanianie witamin czy spadek odporności. Wszystkie wymienione przykłady dowodzą, że zmiana sposobu żywienia jest bardzo ważna dla odpowiedniego funkcjonowania organizmu.
W żywieniu osób starszych należy uwzględnić: odpowiednią ilość wszystkich składników odżywczych przy małej zawartości składników energetycznych, wybieranie produktów łatwostrawnych, miękkich lub rozdrobnionych, częstość posiłków (od 4 do 5) o małej objętości, wyraźnym smaku, barwie i zapachu, spożywanie dużej ilości chudego mleka i jego przetworów, wybór tłuszczów roślinnych, spożywanie dużej ilości warzyw i owoców, wybór pełnoziarnistych zbóż, spożywanie chudego mięsa, wędlin oraz ryb.
Należy także pamiętać o spożywaniu dużej ilości wody, która jest podstawowym składnikiem funkcjonowania organizmu. Zapotrzebowanie jest uzależnione od wielu czynników, takich jak: wiek, aktywność fizyczna, spożywanie leków, temperatura otoczenia czy stan metaboliczny organizmu. Osoba dorosła dziennie powinna spożywać 2-3 l wody.
Aktywność ruchowa w prewencji chorób i niepełnosprawności seniorów
Kolejnym istotnym aspektem zdrowotnym jest podejmowanie aktywności fizycznej. Zaleca się unikania dłuższych okresów czasu spędzonych w pozycji siedzącej, która niekorzystnie wpływa na większość funkcji organizmu, wybór aktywności fizycznej sprawiającej przyjemność, podejmowanie umiarkowanej aktywności fizycznej- co najmniej 1 godz. dziennie, intensywność i czas ćwiczeń należy zwiększać pod nadzorem lekarza lub fizjoterapeuty. Efektem podejmowania aktywności fizycznej jest zmniejszenie częstości występowania infekcji, poprawa tolerancji glukozy czy normalizowanie wartości lipidów. Przykładami form aktywności fizycznej zalecanej dla starszych osób mogą być m.in.: trening marszowy, gimnastyka, pływanie, nordic walking, ćwiczenia pilatesa, Tai chi.
Starość jest ostatnim etapem życia człowieka, jest wynikiem długotrwałego procesu fizjologicznego, ale również pewnych zmian związanych z wiekiem organizmu. Osoby starsze często muszą zmagać się z problemami wpływającymi na ich funkcjonowanie oraz samodzielność. Nierzadko wymienione problemy zdrowotne współistnieją ze sobą co znacznie utrudnia leczenie. Edukacja zdrowotna pacjentów starszych jest bardzo ważnym elementem promocji zdrowia. Jednym z celów jaki można osiągnąć jest utrzymanie pacjentów w podeszłym wieku w dobrym zdrowiu fizycznym oraz psychicznym, które zapewni jak najdłuższe samodzielne funkcjonowanie w społeczeństwie.
Bibliografia:
- Banecka-Majkutewicz Z., Dobkowska M., Wichowicz H. Analiza czynników ryzyka udaru niedokrwiennego mózgu. Ann. Acad. Med. Gedan., 2005, 35, 207-216.
- Cieśla P., Cieśla B., Cieślak H. Znaczenie profilaktyki wtórnej w nowotworze jelita grubego. „Problemy pielęgniarstwa” 2008, tom 16, zeszyt nr 3; 316-320
- Edbom-Kolarz A., Marcinkowski J.T., Upadki osób starszych- przyczyny, następstwa, profilaktyka. „Hygeia Public Health” 2011, 46(3):313-318
- Flisiak R, Szechiński J., Choroby przenoszone przez kleszcze. Interna Szczeklika 2013; s. 2286-2294
- Gabrowska , Spodaryk M., Zasady żywienia osób w starszym wieku. Gerontologia Polska, tom 14, nr 2, 57-62
- Górska-Ciebiada M. i in., Cukrzyca u osób w wieku podeszłym w świetle nowych wytycznych Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, ”GERIATRIA” 2009; 3: 228-233
- Mrukowicz J, Gładysz A, Sawiec P. Wybrane choroby wirusowe. Interna Szczeklika 2013; s. 2256-2262
- Osiński W., Aktywność ruchowa osób w starszym wieku, w: Kultura fizyczna osób z niepełnosprawnością. Dostosowana aktywność ruchowa, red. Kowalik S., Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2009, s. 527-551.
- Szenborn L., Wybrane choroby wirusowe; Interna Szczeklika 2013; s. 2263-2264
- Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego, https://www.pzh.gov.pl/ ( 30.05.2019)
- Polskie Towarzystwo Diabetologiczne ,Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2015, www.dk.viamedica.pl ( 22.05.2019)
- Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Krakowie: https://wsse.krakow.pl/page/meldunki-o-zachorowaniach-i-podejrzeniach-zachorowan-na-grype-w-malopolsce-w-2019-roku/ (25.05.2019)11.
Autorzy: Jacek Żak, Karolina Polowiec
