Czym jest mikrobiota?
Mikrobiotę jelitową definiuje się jako zespół mikroorganizmów (mikrobiom), głównie bakterii a także grzybów i archeonów tworzący w układzie pokarmowym złożony ekosystem. U człowieka to jeden z elementów bioty fizjologicznej.
Zasiedla ona cały układ pokarmowy jednak jego poszczególne odcinki różnią się składem czy ilością bakterii ze względu na panujące w nich odmienne warunki oraz pełnione funkcje. Najliczniejsza i najbardziej aktywna jest w jelicie grubym. Obliczono, że łączna masa bakterii w jelicie wynosi od 1,5 kg do 2 kg. Głównie występują tam Firmicutes, Bacteroidetes, Proteobacteria i Actinobacteria. Badania sugerują, że w jelicie grubym mieści się ponad tysiąc komórek bakterii aż 800 do 900 różnych gatunków.
Ze względu na środowisko, w którym występują bakterie układu pokarmowego są beztlenowe, przemiany metaboliczne z ich udziałem mają charakter procesów fermentacyjnych.
Mikrobiota jest indywidualna u każdego człowieka. Różni się składem i ilością drobnoustrojów a także zmienia się w ciągu całego życia. Ma na to wpływ wiele czynników począwszy od rodzaju porodu – drogami natury czy z pomocą cięcia cesarskiego, poprzez wiek, środowisko w jakim żyjemy, stężenia hormonów, występowanie chorób przewlekłych, przyjmowanie leków (w szczególności antybiotyków), sytuacje stresowe kończąc na bardzo istotnej dla składu mikrobioty kwestii sposobu odżywania
Jak wpływa na zdrowie człowieka?
Mikroorganizmy bytujące w jelicie żyją z nami w korzystnej symbiozie. Spełniają wiele pożytecznych funkcji. Prawidłowa struktura ilościowa i jakościowa odpowiada za wsparcie homeostazy organizmu. Bakterie jelitowe uczestniczą w procesach związanych z trawieniem i wchłanianiem substancji pokarmowych oraz regulacją rozwoju jelit. Mikrobiota stymuluje system odpornościowy w zwalczaniu drobnoustrojów chorobotwórczych. Odpowiada za metabolizm i syntezę wielu związków chemicznych – między innymi serotoniny – hormonu szczęścia i prekursorów neuroprzekaźników a także witamin – biotyny i witaminy K. Mikrobiom przewodu pokarmowego wpływa na utrzymanie prawidłowego funkcjonowania mózgu oraz poprawy zdrowia psychicznego.
Niektóre rodzaje bakterii bytujących w jelicie mogą mieć właściwości chorobotwórcze, dlatego istotne jest zachowanie przewagi ilościowej bakterii korzystnie oddziałujących na cały organizm. Wyróżnia się głównie dwa rodzaje bakterii – Bifidobacterium oraz Lactobacillus, które mają działanie prozdrowotne.
Probiotyki
Słowo probiotyk z języka greckiego pro bios oznacza „dla życia”. Termin ten został użyty pierwszy raz w 1965 roku przez Lilly i Stilwell określając je jako substancje wytwarzane przez mikroorganizmy, które stymulują wzrost człowieka i zwierzęcia.
Probiotyki to mikroorganizmy, głównie bakterie kwasu mlekowego, które podawane w odpowiednich ilościach wywierają korzystne skutki zdrowotne. Probiotyk może mieć w swym składzie pojedyncze szczepy bakterii kwasu mlekowego (Lactobacillusspp., Streptococcus spp.), szczepy drożdży (Saccharomyces spp.), kultury pleśni (Aspergillusspp.) lub też bakterie kwasu mlekowego łącznie z wyselekcjonowanymi szczepami drożdżowymi.
Prozdrowotne właściwości probiotyków udokumentowane badaniami klinicznymi:
- Stymulacja odpowiedzi immunologicznej, utrzymywanie równowagi mikroflory jelitowej (Lactobacillus acidophilus LC1)
- Zapobieganie biegunkom i innym niepożądanym działaniom po radioterapii i po leczeniu antybiotykami, leczenie zaparć, obniżanie poziomu enzymów w kale (Lactobacillus acidophilus NCFO 1748)
- Leczenie i zapobieganie biegunkom po zakażeniach rotawirusami; nawrotowych biegunek spowodowanych przez Clostridium difficile; zapobieganie ostrym biegunkom bakteryjnym, łagodzenie przebiegów choroby Crohn’a i dziecięcego artretyzmu reumatoidalnego, działanie antagonistyczne do bakterii związanych z próchnicą zębów, zapobieganie nawrotowym zapaleniom pochwy (Lactobacillus rhamnosus GG)
- Hamujący wpływ na rozwój powierzchniowego raka pęcherza i jelita grubego. Ochrona przed zaburzeniami jelitowymi, leczenie biegunek rotawirusowych, utrzymywanie w równowadze mikroflory jelitowej, pozytywne efekty w leczeniu raka pęcherza moczowego, obniżanie aktywności enzymów fekalnych, ochrona przed mutagenami pokarmowymi (Lactobacillus casei Shirota)
- Stymulacja układu odpornościowego, pozytywne efekty w leczeniu nieżytów przewodu pokarmowego (Lactobacillus johnsonii La1 (NCC533))
- Stymulacja układu odpornościowego, zapobieganie i leczenie infekcji jelitowych i dwunastnicy, zmniejszenie częstości i skrócenie czasu trwania ostrych biegunek u dzieci (Lactobacillus casei DN 114 001)
- Leczenie biegunki rotawirusowej, przywracanie równowagi flory jelitowej, właściwości przeciwwrzodowe, eliminacja Helicobacter pylori (Bifidobacterium bifidum)
- Właściwości przeciwwrzodowe. Ochrona przed mutagennymi pokarmowymi, utrzymanie w równowadze mikroflory jelitowej, ochrona przed biegunkami (Bifidobacterium breve Yakult)
- Obniżanie poziomu enzymów kałowych, kolonizacja przewodu pokarmowego (Lactobacillus reuteri)
- Zapobieganie biegunkom podróżnych, zapobieganie i leczenie biegunek spowodowanych przez C. difficile (Saccharomyces boulardi)
Bakterie probiotyczne są dodawane do różnych środków spożywczych. Występują przede wszystkim w sfermentowanych produktach mlecznych, kiszonych warzywach i owocach, fermentowanych kiełbasach, ciastach na zakwasie, kapuście kiszonej, piwie, winie i kiszonkach spożywczych. Można je również znaleźć w produktach farmaceutycznych.
Prebiotyki
Prebiotyki zostały zdefiniowane jako nietrawione składniki żywności, selektywnie pobudzające wzrost lub aktywność jednego lub określonej liczby rodzajów bakterii w okrężnicy, korzystnie wpływających na zdrowie gospodarza.
Prebiotyki mogą występować naturalnie w produktach spożywczych jak i być wprowadzone sztucznie do żywności w celu poprawienia wartości odżywczej i zdrowotnej.
Główne z nich to inulina, fruktooligosacharydy, laktuloza, czy pochodne galaktozy i β-glukanów.
Prebiotyki mają ogromne znaczenie dla probiotyków, stanowią dla nich pożywkę, stymulują ich wzrost. Po spożyciu praktycznie niestrawione docierają do okrężnicy, gdzie ulegają całkowitej fermentacji, rozkładają je bakterie sacharolityczne (np. Bifidobacterium).
Badania nad prebiotykami – inuliną i oligofruktozą wykazały następujące oddziaływanie wzmacniające zdrowie:
- obniżanie frakcji cholesterolu LDL we krwi,
- stymulowanie układu immunologicznego,
- zwiększoną przyswajalność wapnia,
- zapewnienie odpowiedniej wartości pH w jelitach,
- łagodzenie objawów wrzodów żołądka i grzybicy pochwy,
- zapobieganie reakcji nowotworzenia,
- wspomaganie leczenia nietolerancji laktozy,
- wspomaganie leczenia próchnicy zębów.
Specjaliści ds. żywienia człowieka informują, że prebiotyki naturalnie występują w ponad 36 tysiącach produktów pochodzenia roślinnego, m. in. w czosnku (9-16%), cykorii (13-20%), karczochach (15-20%), szparagach (10-15%), cebuli (2-6%), pszenicy (1-4%) czy bananach (0,3-0,7%).
Pamiętajmy, że probiotyki jak i prebiotyki są sprzymierzeńcami nie tylko naszych jelit, ale także układu odpornościowego, mózgu i dobrego nastroju. Można znaleźć je w ogólnie dostępnych, spożywanych przez nas produktach i dzięki diecie poprawić stan zdrowia.
Bibliografia:
- Mirosława Gałęcka, Anna M. Basińska, Anna Bartnicka, Znaczenie mikrobioty jelitowej w kształtowaniu zdrowia człowieka — implikacje w praktyce lekarza rodzinnego, Forum Medycyny Rodzinnej 2018, tom 12, nr 2, 50–59 https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/view/58042
- Jaworski A., Dudek K. , Jurczak I. Struktura i rola biologiczna mikrobioty przewodu pokarmowego człowieka w zdrowiu i w chorobie, Journal of Health Study and Medicine 2016, nr 4 s. 37-61 pdf (san.edu.pl)
- Mojka, K. (2014). Probiotyki, prebiotyki, synbiotyki–charakterystyka i funkcje. Probl Hig Epidemiol, 95(3), 541-549 phe-2014-3-541.pdf (phie.pl)
- Urbańska S. Pokarm przyjazny dla jelit – pod względem równowagi mikrobiologicznej, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/pokarm-przyjazny-dla-jelit-pod-wzgledem-rownowagi-mikrobiologicznej/
Artykuł autorstwa Pani
Laury Czop
