Depresja – choroba XXI wieku?

Już w 2010 roku Światowa Organizacja Zdrowia (2018) alarmowała – depresja do 2020 roku będzie drugą co do częstości występowania chorobą na świecie, do 2030 – zajmie pierwsze miejsce wśród wszystkich chorób. I niestety, ale w dobie panującej pandemii ten czarny scenariusz może wypełnić się jeszcze szybciej. Czym właściwie jest depresja, jak się objawia i jak jej zapobiegać?

Co mówią dane?

Dane wskazują, że na depresje cierpi około 350 milionów ludzi. W Polsce problem ten dotyczy około 3-4% osób tj. około 1,5 miliona Polaków. Nie przeprowadzono do tej pory badań, które pokazałyby czy problem ten uległ nasileniu na skutek pandemii, jednak niepewność co do najbliższej oraz dalszej przyszłości, stres wynikający z obawy o utratę zdrowia własnego i najbliższych, lęk przed utratą pracy czy brak pełnej możliwości uczestnictwa w życiu społecznym pozwalają przypuszczać, że sytuacja związana z pandemią negatywnie wpływa na zdrowie psychiczne Polaków, szczególnie tych, u których już wcześniej zdiagnozowano zaburzenia psychiczne. Badania przeprowadzone przez zespół ekspertów pod kierownictwem dr hab. Małgorzaty Gambin z Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego wykazały, że osoby u, których stwierdzono jeszcze przed wybuchem pandemii SARS-CoV-2 występowanie epizodów depresyjnych, doznały pogorszenia stanu zdrowia. Nasilenie objawów częściej obserwowano w grupie kobiet (29% vs 24%) oraz wśród rodziców posiadających dzieci w wieku do 18 r.ż. Miesiącami, w którym nasilenie objawów było najwyższe był maj i grudzień 2020 r., najniższe – w lipcu 2020 r. Jako przyczyny pogorszenia stanu zdrowia badani wskazali przede wszystkim: trudne relacje rodzinne, zmęczenie, nadmiar obowiązków, brak prywatności, niepokój powodowany niepewnością co do rozwoju sytuacji epidemicznej.

Przygnębienie czy depresja?

Termin „depresja” jest obecnie bardzo często (nad)używany jako określenie złego nastroju, złego samopoczucia, przygnębienia, smutku, niezależnie od tego co wywołało ten stan. Literatura naukowa wskazuje, że na depresję jako stan chorobowy składa się cały zespół objawów i trwa on dłużej niż powszechne uczucie przygnębienia, co więcej choroba ta dezorganizuje życie społeczne, rodzinne i zawodowe, emocjonalne czy ma wpływ na funkcje biologiczne, negatywnie wpływa na procesy poznawcze a efektem tego stanu są zmiany w zachowaniu. Zasadnicze różnice pomiędzy przygnębieniem a depresją przedstawiono w poniższej tabeli.

Jak dotąd nie udało się jednoznacznie określić przyczyn depresji. Etiologia depresji jest niemal zawsze wieloprzyczynowa. Przyczyny te można pogrupować w następujący sposób:Przyczyny depresji

  • endogenne – genetyczne (depresję można odziedziczyć – ryzyko zachorowania krewnych pierwszego stopnia wedle badaczy wynosi ok. 10-25%) metaboliczne; istnieją badania wedle, których depresja jest związana z brakiem równowagi substancji chemicznych w mózgu – niedobór neuroprzekaźników takich jak serotonina, noradrenalina i dopamina może być odpowiedzialny za występowanie depresji,
  • egzogenne – związane z występowaniem chorób somatycznych, przyjmowania leków z potencjałem depresjogennym (np. glikokortykosteroidy, leki hipotensyjne, leki przeciwpsychotyczne), uzależnienie od środków nasennych, uspokajających, narkotyków czy alkoholu,
  • psychogenne – związane z trudnymi sytuacjami życiowymi, stratami, zmianami (rozwód, śmierć bliskiej osoby, zawód miłosny, niepełnosprawność).

Kto jest najbardziej narażony na rozwój depresji?

Na depresję może zachorować każdy niezależnie od wieku, płci, statusu społeczno-ekonomicznego, miejsca zamieszkania itp. Istnieją jednak pewne grupy osób, u których występuje podwyższone ryzyko rozwoju depresji:

  • osoby młode, w wieku dojrzewania
  • kobiety w okresie okołoporodowym
  • osoby starsze
  • osoby, u, których w przeszłości wystąpił epizod depresyjny
  • osoby narażone na przewlekły stres

Jak rozwija się depresja?

Najczęściej pierwszy epizod depresyjny pojawia się między 20-35 r.ż. Objawy narastają stopniowo. Bardzo często osoba chora oraz osoby z jej najbliższego otoczenia potrafią wskazać różnice dotyczące zmian w wyglądzie i zachowaniu. Depresja może przybrać formę pojedynczego epizodu depresyjnego, jednak większość osób (ponad 50% u, których zdiagnozowano pojedynczy epizod depresyjny) doświadcza nawrotu choroby, pojawiającego się nawet po nawet kilku latach. Może również zdarzyć się tak, że wraz z wiekiem epizody depresyjne będą częstsze i będą występować co kilka miesięcy. Badania wskazują, że epizody depresyjne są dłuższe u kobiet niż mężczyzn, a czynnikami sprzyjającymi wydłużeniu epizodu depresyjnego u Pań są: podeszły wiek, niższe wykształcenie, niestabilność małżeństwa.

Objawy depresji

Zgodnie z Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) diagnoza depresji stawiana jest na podstawie objawów podstawowych:

  • Obniżenie nastroju – charakterystyczne dla depresji są dobowe wahania nastroju. Nastrój chorego gorszy jest rano, po przebudzeniu, poprawę obserwuje się w godzinach wieczornych.
    W depresji głębokiej wahania nastroju niemal całkowicie zanikają.
  • Utrata zainteresowań i anhedonia (obniżona zdolność do odczuwania przyjemności i radości) – brak satysfakcji z wykonywanych dotąd czynności, nawet tych prostych, codziennych płynących z przekonania, że „coś poszło dobrze”. Chory na depresję, może mieć problem z wykonywaniem codziennych czynności (np. mycie zębów) i nie jest to przesadą. Jeśli stan chorego nie jest bardzo ciężki to zmusza się on do wykonywania prostych, prozaicznych czynności, jednak przychodzi mu to z dużym trudem.
  • Spadek/brak energii, szybsze męczenie się

Poza objawami podstawowymi u chorych często występują także inne objawy:

  • osłabienie koncentracji i uwagi – np. podczas czytania, oglądania telewizji, słabsze rozumienie tekstu czytanego. W głębokiej depresji chory może mieć problemy ze zrozumieniem pytania i sformułowaniem na nie odpowiedzi i jest to łatwe zauważalne dla otoczenia. Osłabienie funkcji poznawczych może się utrzymywać jeszcze jakiś czas po zakończeniu procesu leczenia.
  • niska samoocena i brak wiary/mała wiara we własne możliwości – „jestem beznadziejny”
  • poczucie winy – „to wszystko moja wina”, „beze mnie byłoby Wam lepiej”, „to nie moja wina, że będę wiecznie żył” (nadmierne i zwykle nieuzasadnione)
  • myśli i próby samobójcze – szacuje się, że ok. 80% osób cierpiących na depresję ma myśli samobójcze, jednak rzadko kiedy o tym mówią. Ich nasilenie może być różne. Czynniki ryzyka zwiększające stopień ryzyka samobójstwa należą: wiek pow. 40 r.ż, płeć męska, brak partnera/małżonka, brak dobrej sieci wsparcia społecznego, choroba somatyczna, szczególnie przewlekła, nieuleczalna, sprawiająca ból, brak perspektyw, poczucie bezradności i beznadziei.
  • zaburzenia snu – charakterystyczne jest bardzo wczesne poranne budzenie się, któremu towarzyszy uczucie niepokoju i lęku oraz trudność w ponownym zaśnięciu a także stosunkowo łatwe zasypianie wieczorem. Chorzy czekają na moment kiedy będą mogli się w końcu położyć
    i zostawić za sobą trudy minionego dnia. Sen jest płytki, cierpiący na depresję, budzi się nawet kilka razy w ciągu nocy, nie mogąc ponownie zasnąć.
  • utrata łaknienia i masy ciała (rzadziej wzrost łaknienia i masy ciała) – chory komunikuje, że jedzenie „nie ma smaku”, nie czerpie jakiejkolwiek przyjemności z jedzenia, nie ma dania, które chciałby zjeść. W ciężkich postaciach depresji, chorzy mogą udawać, że jedzą!
  • spowolnienie psychoruchowe (rzadziej pobudzenie) – obserwowane w zakresie chodzenia, mówienia, odpowiedzi na zadane pytania

Aby stwierdzić depresję muszą występować 2 objawy podstawowe i minimum 2 objawy dodatkowe. Objawy muszą się utrzymywać przez co najmniej 2 tygodnie.  

Leczenie

Nieleczone epizody depresyjne mogą trwać nawet od 6-24 miesięcy. Pewna grupa chorych może doświadczyć jedynie częściowego ustąpienia objawów mimo wdrożonego leczenia, co skutkuje większym prawdopodobieństwem wystąpienia kolejnego epizodu depresyjnego a co za tym idzie koniecznością przedłużenia leczenia i jednoczesnego korzystania ze wsparcia psychoterapeuty (psychoterapia interpersonalna, psychoterapia poznawczo-behawioralna). W leczeniu depresji stosuje się głównie leki z grup: inhibitorów wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny (SNRI), trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych (TLPD), inhibitorów monoaminooksydazy (IMAO). Wybór leku przeciwdepresyjnego zależy od rodzaju objawów (nie każda depresja to zestaw tych samych objawów), chorób współistniejących i leków stosowanych w ich leczeniu.

Profilaktyka depresji

Profilaktyka depresji opiera się na prowadzeniu zdrowego i higienicznego trybu życia, na który składa się:

  • regularna aktywność fizyczna, dostosowana do indywidualnych możliwości i preferencji (systematyczna aktywność fizyczna powoduje wydzielanie serotoniny i endorfin, które redukują stres i poprawiają nastrój).
  • odpowiednia ilość snu – średnio ok. 8h (sen jest jednym z najważniejszych czynników warunkujących dobry nastrój)
  • ograniczenie stresorów, nauka sposobów radzenia sobie ze stresem (techniki oddechowe, relaksacyjne, joga, medytacja, psychoterapia)
  • dbanie o relacje, również te z samym sobą (szczere i autentyczne relacja pozwalają cieszyć się lepszym zdrowiem psychicznym)

Gdzie szukać pomocy w przypadku wystąpienia objawów sugerujących depresję?

Bibliografia:

Święcicki Ł. (2002). Depresje – definicja, klasyfikacja, przyczyny. Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej, 2, 3, 151-160.

Kubik B., Kołpa M., Schlegel-Zawadzka M. (2011). Wiedza i świadomość mieszkańców małego miasta w profilaktyce depresji. Pielęgniarstwo XXI Wieku, 2, 23-26.

Sapa J. (2009). Wybrane choroby i zaburzenia polekowe – możliwości profilaktyki i leczenia. Część I. Farmakologia Polska, 65(10), 733-742.

Saran T., Mazur A., Łukasiewicz J. (2020). Znaczenie aktywności fizycznej w prewencji zaburzeń depresyjnych. Psychiatria Polska, 173, 1-22.

https://forumprzeciwdepresji.pl/

https://twarzedepresji.pl/

https://wyleczdepresje.pl/

https://www.uw.edu.pl/depresja-i-lek-w-czasie-covid-19/

Zdjęcie: www.pixabay.com

Komentowanie jest wyłączone