Jaskra, choć często niedostrzegana, stanowi jedną z głównych przyczyn utraty wzroku w Polsce. Według statystyk, dotyka ona około 800 000 Polaków, około 70 mln osób na całym świecie z czego u około 7 mln stanie się przyczyną stałej utraty wzroku. Jaskra to nie tylko wyzwanie dla osoby cierpiącej na tę chorobę, ale także dla systemu opieki zdrowotnej, który musi sprostać rosnącym potrzebom diagnostycznym i leczniczym.
Jaskra to ogólne określenie na grupę chorób związanych z uszkodzeniem nerwu wzrokowego, wynikającym z podwyższonego ciśnienia wewnątrzgałkowego. Nerw wzrokowy to kluczowy element systemu wzrokowego, odpowiedzialny za przekazywanie obrazu z oka do mózgu. Postępujące uszkodzenie tego nerwu prowadzi do ubytków w polu widzenia. W zaawansowanych przypadkach lub jeśli choroba nie jest leczona, może prowadzić do całkowitej ślepoty.
Przyczyny tej choroby są złożone. Możemy wyróżnić jaskrę wtórną, będącą skutkiem innych chorób oka, oraz jaskrę pierwotną o nieznanej przyczynie. Istnieje również jaskra wrodzona, związana z wadami w strukturze oka. Jednocześnie ryzyko rozwinięcia się jaskry zwiększają:
- Występowanie jaskry w rodzinie,
- Wiek średni
- Problemy z krążeniem oraz choroby sercowo-naczyniowe,
- Intensywny stres,
- Schorzenia oczu między innymi retinopatia cukrzycowa,
- Częste migreny,
- Stosowanie niektórych leków.
Pod względem fizjologicznym główną przyczyną jaskry jest problem z odpływem cieczy wodnistej z oka, co z czasem prowadzi do podwyższenia ciśnienia wewnątrzgałkowego.
Ciecz wodnista to z kolei substancja płynna wypełniająca komorę przednią oraz tylną oka. Składa się głównie z wody, w której zawieszone są śladowe ilości innych składników takich jak chlorek sodu, białka czy pierwiastki miedzy innymi sód, wapń, potas. Za ciągłe wytwarzanie tej substancji odpowiedzialny jest miedzy innymi nabłonek rzęskowy. Ciecz wodnista pełni szereg ważnych funkcji, odżywia pozbawione naczyń krwionośnych części oka, odprowadza produkty przemiany materii, tworzy ciśnienie hydrostatyczne przez co napina powłoki gałki co nadaje im odpowiedni kształt.
Równowaga pomiędzy wydzielaniem cieczy wodnistej przez nabłonek rzęskowy a jej odpływem z gałki i dostaniem się do krwioobiegu w miejscu nazywanym kątem przesączania determinuje ciśnienie wewnątrzgałkowe. W przypadku kiedy miejsce odpływu jest blokowane wzrasta ciśnienie (powyżej 21 mmHg), co w konsekwencji prowadzi do ucisku nerwu wzrokowego co przyczynia się do stopniowego niszczenia jego włókien.
W sytuacji kiedy zablokowanie odpływu odbywa się wraz z stopniowym wzrostem ciśnienia mamy do czynienia z tak zwaną jaskrą otwartego konta. Ten rodzaj jaskry stanowi około 90% przypadków w Europie. Degradacja nerwu następuje powoli co przez długi czas nie daje wyraźnych objawów. Okresowo jedynie mogą wystąpić bóle gałek ocznych, bóle głowy. Co za tym idzie objawy te często nie są kojarzone ze schorzeniem oczu. Zdarza się również, że chorzy w zaawansowanym stadium jaskry zgłaszają się do okulisty w celu dobrania okularów, nieświadomi prawdziwej przyczyny trudności z widzeniem.
Jeśli zaś odpływ cieczy wodnistej jest blokowany przez tęczówkę, mamy do czynienia z jaskrą zamykającego kąta przesączania. W tym przypadku zaburzenie może nastąpić np. w wyniku silnego stresu albo rozszerzenia źrenicy. W krótkim czasie może dojść do zniszczenia włókien nerwowych, prowadząc do ślepoty. W przypadku tej formy jaskry możliwe są silne objawy bólu głowy i oczu, przekrwienie gałek ocznych, nudności, wymioty, pogorszenie widzenia oraz wyraźna tęczowa poświata. Wzrost ciśnienia czyni gałki oczne w odczuciu pacjenta ciężkimi i twardymi, co wymaga natychmiastowej interwencji lekarza.
Do objawów które mogą świadczyć o postępującej chorobie należą również:
- Światłowstręt,
- Zmniejszenie ostrości widzenia,
- Widzenie mroczków,
- Częste łzawienie,
- Problemy z adaptacją wzroku w ciemności,
- Ubytek w polu widzenia,
W diagnostyce jaskry najważniejszy jest kontakt z lekarzem okulistą. Specjalista ten przeprowadzi szereg badań, takich jak pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego, badanie pola widzenia czy gonioskopia (badanie kąta przesączania).
Leczenie jaskry polega przede wszystkim na obniżeniu ciśnienia wewnątrzgałkowego, co można osiągnąć za pomocą leków lub interwencji chirurgicznej polegającej na usunięciu nadmiaru cieczy wodnistej z gałki ocznej. Ważne jest, aby pamiętać, że wczesna diagnoza i leczenie mogą znacząco opóźnić postęp choroby.
Regularne badania okulistyczne to klucz do wczesnego wykrycia jaskry. Ponadto kontrola chorób, takich jak nadciśnienie czy cukrzyca, może pomóc w zapobieganiu postępowaniu jaskry.
Dbaj o swoje oczy i bądź świadomy ryzyka. Pamiętaj, że wczesne wykrycie i leczenie mogą znacząco opóźnić postępy jaskry i pomóc zachować dobry wzrok przez długi czas.
Źródła:
Weinreb, R. N., Aung, T., & Medeiros, F. A. (2014). The pathophysiology and treatment of glaucoma: a review. Jama, 311(18), 1901-1911.
Michels TC, Ivan O. Glaucoma: Diagnosis and Management. Am Fam Physician. 2023 Mar;107(3):253-262. PMID: 36920817.
http://okulistykawpolsce.pl/jaskra/
https://fizjoterapeuty.pl/fizjologia/ciecz-wodnista.html
