Często piszemy o znaczeniu witamin dla naszego zdrowia. Wiedza o nich jest dziś powszechna ,słyszymy o nich od lekarzy, dietetyków, naukowców, czytamy na naszym portalu. Oczywiście nie zawsze tak było a współczesnemu człowiekowi trudno uwierzyć ze jeszcze 100 lat temu ludzie ciężko chorowali tylko z tego powodu, że w ich diecie brakowało tych bioaktywnych związków. Jednak mało kto wie ze odkrywcą witaminy i pomysłodawcą tej nazwy jest warszawski biochemik Kazimierz Funk.
Kazimierz Funk urodził się w 1884 roku w Warszawie w rodzinie lekarskiej. Jego ojciec Jakub Funk był cenionym dermatologiem prowadzącym własne badania kliniczne, których wyniku publikował. Matka Gustawa również lekarka (co w tamtych czasach było rzadkością) poświęciła się prowadzeniu domu w którym królowały tematy medyczne i naukowe. Dorastając w takiej atmosferze i posiadając możliwości młody Kazimierz jako absolwent Warszawskiego gimnazjum Pankiewicza w wieku 16 lat rozpoczyna studia na Uniwersytecie w Genewie.
Z Genewy Funk przenosi się do Berna, gdzie studiuje chemię. Ambitny student trafia pod skrzydła polskiego profesora Stanisława Kostaneckiego znanego badacza barwników roślinnych. Pod kierownictwem profesora Kostaneckiego w 1904 Kazimierz Funk broni doktorat.
Jako ambitny 20 letni doktor chemii Funk przenosi się do Paryża i rozpoczyna pracę w słynnym Instytucie Pasteura w Departamencie Biochemii. Zajmuje się badaniami nad odkrytymi niedawno aminokwasami (składowymi białek), co stanowi awangardę w dziedzinie biochemii na początku XX wieku.
W 1906 przenosi się do Berlina by pracować ,,pod okiem” Noblisty Emila Fishera. Poza pracą naukową nad strukturą aminokwasów pracuje również jako biochemik w szpitalu miejskim w Wiesbaden gdzie zauważa, że niektóre dolegliwości mają ścisły związek z dietą (np. jeżeli ludzie spożywają tłuste ryby krzywica niemal nie występuje). Tak oczywiste z naszej perspektywy wnioski były innowacyjne na początku wieku kiedy po epoce rewolucji przemysłowej traktowano ludzki organizm jak maszynę która do działania potrzebuje jedynie odpowiedniej ilości „paliwa” określonego wtedy na 3000 kcal dziennie.
Po czterech latach intensywnej pracy w Berlinie badacz przenosi się wraz z żoną, Belgijką Alice Denise Schneidesch do Londynu gdzie rozpoczyna pracę w Lister Institute of Preventive Medicine. Tam właśnie dokonuje swojego historycznego odkrycia którego powodem było poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o przyczynę egzotycznej choroby Beri-beri. Funk zainspirowany obserwacjami lekarza Christiaana Eijkmana i wcześniejszym doświadczeniem podejrzewa, że choroba może być spowodowana jakimś czynnikiem związanym z dietą a nie jak podejrzewała większość badaczy bakteriami. Funk prowadzi badania na otrębach ryżowych z których jako zdolny biochemik ekstrachuje nowy związek zawierający znaną mu doskonale grupę aminową NH2 jednocześnie dochodząc do wniosku, że ów związek jest niezbędny do życia a jednocześnie musi być dostarczany do organizmu z pożywieniem. Nowy związek nazywa „witaminą” (łac. vita – życie, amina – związek chemiczny zawierający grupę aminową), a dokładnie Witaminą B, ponieważ miała być lekiem na chorobę Beri-beri (później nazwano ją Witaminą B1). Niestety badacz musi czekać ponad rok na ukazanie się pierwszej publikacji naukowej w której pada określenie ,,witamina”, następuje to w połowie 1912 roku. Chociaż wiele odkrytych później witamin nie będzie zawierało grupy aminowej, nazwa pozostanie i zrobi światową karierę jako określenie organicznych związków chemicznych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmów żywych. Również wielu badaczy w ślad za nim odkryje inne witaminy.
Równie wielkim znaczeniem jest sformułowane przez Funka określenia „awitaminozy” jako nazwy grupy chorób spowodowanych brakiem witamin.
W 1913 badacz obejmuje stanowisko kierownika oddziału biochemii w Cancer Hospital Research Institute w Londynie gdzie prowadzi badania nad zawartością witamin w tranie. To właśnie wyniki tych analiz wpłynęły w kolejnych latach na rozpoczęcie powszechnej suplementacji tanu u dzieci jako środka zapobiegającego krzywicy.
W 1916 Funk wraz z rodziną wyjeżdża do Stanów Zjednoczonych gdzie kontynuuje badania nad wykorzystaniem witamin w celach leczniczych. Tam badacz odkrywa witaminę PP leczącą pelagrę. Tam też Polak jako jeden z pierwszych udowadnia związek pomiędzy dietą kobiety w ciąży a zdrowiem ich przyszłych dzieci, sugerując by stosowały one dietę bogatą w witaminy. Staje się również pewne, że dla zdrowia całej ludzkości niezbędne będzie międzynarodowa wymiana żywności w taki sposób, by dla każdego były dostępne produkty zawierające wszystkie niezbędne dla zdrowia i życia witaminy.
W 1923 wraca do ojczyzny i obejmuje stanowisko kierownika oddziału biochemii nowo powstałego Państwowego Zakładu Higieny. Zajmuje się produkcją insuliny, tym samym Polska staje się jednym z pierwszych krajów w Europie produkujących samodzielnie ten hormon co było kolejnym wielkim osiągnieciem uczonego. Polak staje się autorytetem w dziedzinie badania insuliny. Był m.in. jednym z pierwszych którzy opisali jej zastosowanie doustne.
Kazimierz Funk wyjeżdża z kraju w 1927 z względu na sytuację polityczną kraju. W 1928 zakłada w Paryżu firmę biotechnologiczną Casa Biochemia. Po wybuchu II wojny światowej wyjeżdża do Stanów Zjednoczonych, gdzie pozostaje do końca życia, prowadząc badania nad lekiem na raka. Kazimierz Funk zmarł w Nowym Jorku w 1967 roku w wieku 83 lat.
Dokonania Kazimierza Funka pod pewnymi względami przypominają te Marii Skłodowskiej-Curie. Oboje stworzyli nowe gałęzie nauki, oboje odkryli po dwa nowe elementy. Oboje byli międzynarodowymi pionierami, pamiętającymi jednocześnie o ojczyźnie.
Kazimierz Funk przyczynił się do zmiany naszego spojrzenia na żywność i do rozwoju biochemii, medycyny, dietetyki i fizjologii. Odkrył i nazwała dwie witaminy, był nominowany do nagrody Nobla aż czterokrotnie jednak nigdy nie został jej laureatem. Pracował również z ,,największymi umysłami” swojej epoki płynnie posługując się pięcioma językami. Pomimo wszystkich dokonań i wpływowi jaki wywarł na współczesną naukę i świat pozostaje osobą mało znaną…
Źródła:
Stachoń, Małgorzata, and Katarzyna Lachowicz. “Kazimierz Funk-naukowiec na miarę naszych czasów.” Kosmos 66.4 (2017): 515-526.
Pisulewski, P. M. “Kazimierz Funk [1884-1967]-pionier w dziedzinie witamin.” Żywienie Człowieka i Metabolizm 25.3 (1998): 305-310.
25 polskich wynalazców i odkrywców, którzy zmienili świat – Andrzej Fedorowicz, Irena Fedorowicz
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Funk
