Wścieklizna jest groźną odzwierzęcą chorobą wirusową, która stanowi problem dla zdrowia publicznego, a także zagrożenie epizootyczne dla zwierząt dzikich i domowych. Mimo prowadzonej profilaktyki nadal występuje w ponad 150 krajach na świecie. Stanowi także jedną z najstarszych znanych zoonoz obecnych na wszystkich kontynentach.
Wściekliznę wywołuje wirus będący wirusem neurotropowym, tzn. szerzącym się i namnażającym w układzie nerwowym. Wirus Rabies wywołujący wściekliznę jest wrażliwy na wysoką temperaturę oraz światło słoneczne natomiast dobrze znosi niskie temperatury, a także procesy gnilne przez co może długo przetrwać w padlinie. Dzikie drapieżne zwierzęta mając kontakt z taką padliną stają się nosicielami, w Polsce są to głównie lisy, nietoperze oraz borsuki.
Kluczową rolę w transmisji wścieklizny wśród zwierząt domowych stanowią psy oraz koty. Najczęstszą przyczynę zakażeń wśród ludzi stanowi głębokie pogryzienie czy zadrapanie przez chore zwierzę. W momencie gdy materiał zakaźny głównie ślina ma bezpośredni kontakt ze świeżą raną skóry lub błoną śluzową wówczas dochodzi do przekazania czynnika zakaźnego. Nie ma możliwości zakażenia się człowieka poprzez spożywanie mięsa pochodzącego od chorych lub zakażonych zwierząt ponieważ wirus jest wrażliwy na działanie kwasów, w tym soku żołądkowego oraz temperatury powyżej 55 °C.
Wystąpienie objawów klinicznych tej choroby jest prawie jednoznaczne ze śmiercią chorego osobnika co następuje głównie w wyniku niewydolności układu oddechowego oraz krążenia.
Okres wylęgania choroby wynosi zazwyczaj 20-90 dni, w okresie wylegania wirus znajduje się w miejscu ukąszenia, a następnie przemieszcza się w kierunku rdzenia kręgowego oraz mózgu. Z ośrodkowego układu nerwowego przedostaje się do gruczołów ślinowych poprzez nerwy i jest wydalany wraz ze śliną chorych zwierząt.
Początkowo wścieklizna objawia się rozdrażnieniem, bólami głowy oraz utratą apetytu. W miejscu ugryzienia/ukąszenia jest odczuwane mrowienie. W rozwiniętym stadium choroby pojawia się światłowstręt, wodowstręt oraz zdarzają się napady szału. W kolejnej fazie choroby pojawiają się porażenia nerwów, zapalenie mózgu oraz rdzenia prowadzące do śmierci.
Obecnie nie ma dostępnych testów diagnostycznych, które umożliwiałyby wykrycie wścieklizny u człowieka zanim pojawią się objawy zakażenia.
Skutecznego leczenia w przypadku wystąpienia objawów wścieklizny u ludzi nie ma. Niemniej jednak ważne są zasady postępowania po ekspozycji. Zastosowanie leczenia tuż po ekspozycji człowieka na wirusa może zapobiec wystąpieniu objawów, a także śmierci. Na profilaktykę składa się przemywanie i odkażanie rany, szczepienia oraz podanie przeciwciał przeciwko wściekliźnie stosowane w zależności od kategorii kontaktu ze zwierzęciem znanym jako rezerwuar wścieklizny.
Po kontakcie ze zwierzęciem podejrzanym o zakażenie, osobom, które wcześniej nie były szczepione podaje się 5 dawek szczepionki w odstępach czasu 0, 3, 7, 14 oraz 28 – 30 dni oraz immunoglobulinę z pierwszą dawką szczepionki. Osobom, które wcześniej były zaszczepione podajemy 2 dawki szczepionki w odstępach czasu 0, 3 dni, bez immunoglobuliny.
Do najbardziej skutecznych sposobów zapobiegania wystąpieniu wścieklizny u człowieka jest prowadzenie dokładnych kontroli w populacji zwierząt domowych oraz dzikich znanych jako rezerwuar wirusa. Działania profilaktyczne opierają się głównie na szczepieniach psów, a także rozrzucaniu szczepionek w lasach oraz na polach. Ze względu na skuteczną profilaktykę wścieklizny, od wielu lat w Polsce nie odnotowuje się zachorowań na wściekliznę u ludzi.
Źródło:
1. Strona internetowa; www.pzh.gov.pl; https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/wscieklizna/ [Dost. 5.05.2021].
2. P. Florczuk, J. Jarmuł-Pietraszczyk; Wścieklizna ludzi i zwierząt-metody zapobiegania oraz wykorzystywane szczepionki; Przegląd hodowlany, nr 2/2016 str. 30-32
3. M. Sadkowska-Todys, Wścieklizna-aktualne problemy epidemiologiczne; Polski przegląd neurologiczny, 2006, tom 2, nr 1, str. 37-39.
